Giriş:
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsinə daxil edilmiş xalqların öz müqəddəratını təyinetmə prinsipi (The principle of the self-determination of peoples) liberal və demokratik dəyərlərə əsaslanır. Bir çox beynəlxalq sənədlərdə öz müqəddəratını təyinetmə hüququ sürətlə beynəlxalq ictimaiyyət və xüsusilə Qərb demokratik hökumətləri üçün ən həssas məsələlərdən birinə çevrilir. Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ insan hüquqları müqaviləsi və Helsinki Əsasnaməsi kimi beynəlxalq sənədlərdə müəyyən edildiyi kimi, bir çox beynəlxalq sənədlərdə dərhal ən çətin məsələlərdən birinə çevrilməkdədir. “öz müqəddəratını təyinetmə” anlayışına aydınlıq gətirilməsinə baxmayaraq, bu prinsip müxtəlif dövrlərdə fərqli şəkildə təfsir edilmiş və eyni səbəbdən ziddiyyətli şəkildə tətbiq edilmişdir. Lakin dünyada baş verən sürətli siyasi (Şərq Blokunun dağılması), sosial (milli uyanış) və texnoloji (sürətli və azad informasiya axını) dəyişikliklərindən sonra ayrı-ayrı milli qruplar öz torpaqlarında və əyalətlərində öz müqəddəratını təyin etmə yolu ilə gedirlər ki, bura da ayrılıb müstəqil dövlətlər qurmaq hüququ daxildir.
Bu məsələ çox mürəkkəb və potensial partlayıcı olduğu üçün müxtəlif regional və beynəlxalq reaksiyalarla üzləşmişdir. Və buna görə də müstəmləkəçi və antidemokratik hakimiyyətlər ümumiyyətlə məsələni gündəmə gətirməkdən yayınır, böyük dövlətlər isə öz strateji, siyasi və iqtisadi maraqlarını nəzərə alaraq mövqe tutmağa üstünlük verirlər.
Bu yazıda məqsədim “öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun” tərifi, onun tarixi inkişafı, danışıqlar yolu ilə əldə edilən müstəqillik ilə birtərəfli müstəqillik arasındakı fərq, Xarici və daxili müstəmləkəçilikdən müstəqillik əldə etmək arasındakı fərq, müstəqilliyin tanınma və BMT-yə üzvlük prosesi, tək tərəfli istiqlalın hüquqi əsaslarını və 30 ildən artıq tarixdə uğurlu nümunələrini qeyd etməkdir. Bundan əlavə, mən beynəlxalq hüquq sənədlərini təqdim etməklə Güney Azərbaycanın müstəqilliyinin təsdiqedici səbəblərini qeyd edəcəyəm. Eyni zamanda etibarlılığı qorumaq üçün mətndə və yazinin sonunda ingilis dilində orijinal beynəlxalq müddəalara və mənbələrinə istinad ediləcək.
11 fevral 1918 tarixində Vudro Vilson deyib: "İndi bir millət yalnız öz razılığı ilə idarə oluna bilər. Öz taleini təyin etmək sadəcə bir ifadə deyil, həyata keçirilməli bir prinsip və qaydadır." İkinci dünya müharibəsi dövründə Atlantik sekkizli Şərhlərində bu prinsip əlavə olunaraq, 14 avqust 1941 tarixində Frenklin Ruzvelt və Çerçil tərəfindən ortaya atıldı və beynəlxalq hüquqi bir haq kimi tanındı. Daha sonra Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Şartında açıq şəkildə beynəlxalq hüquqi bir haq kimi qeyd edildi.
On 11 February 1918 Wilson stated: "National aspirations must be respected; people may now be dominated and governed only by their own consent. 'Self- determination is not a mere phrase; it is an imperative principle of action."
During World War II, the principle was included in the Atlantic Charter, declared on 14 August 1941, by Franklin D. Roosevelt, President of the United States, and Winston Churchill, Prime Minister of the United Kingdom, who pledged The Eight Principal points of the Charter. It was recognized as an international legal right after it was explicitly listed as a right in the UN Charter.
"Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ"nun siyasi terminologiyası:
"Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ" siyasi terminologiyası, hər hansı bir etnik və ya fərqli millət, öz idarəetmə hüququna və müstəqilliyin hüququna malikdir və bunu həyata keçirmək üçün hakim millətin səsverməsi lizim deyil, o millətin 1 + 50% qəbul etməsi kifayətdir.
Dünya akademik diskursında "öz müqəddərini təyin etmə haqqı"
Hüquqi baxımdan "öz müqəddərini təyin etmə haqqı" tanıdıqdan sonra, sual yaranır ki, bu xas hüququndan istifadə etmək üçün başqasından icazə istəmək və razılığını almaq lazımdır, ya yox? Bu sualın cavabı konvensiyaların müddəalarına və mətndə yer alacaq beynəlxalq hüquqşünasların rəylərinə istinad edərək böyük bir xeyrdir.
Dünyanın akademik diskursunda "öz müqəddəratını təyinetmə hüququ"nu müəyyən etmək üçün adətən üç termindən istifadə olunur:
1- “Özünü idarəetmə”(self-government) o deməkdir ki, hər bir şəxs və ya hər bir millət başqalarının müdaxiləsi olmadan (öz milli hökumətinin nəzarəti altında) özünü və ya millətini idarə etməkdə azadlığa malikdir.
2- "Öz müqəddəratını təyin etmək" (self-determination) o deməkdir ki, həm özünün, həm də millətinin müqəddəratını təyin edir.
3- "Öz milli müqəddəratını təyin edən millət "(The national self- determonation) öz milli iradəsi və əzmi ilə öz müqəddəratını təyin edən millət deməkdir. Başqa sözlə, “öz milli müqəddəratını təyin edən millət” imperialist və müstəmləkəçi dövlətlərin xarici nəzarətindən, eləcə də avtokratik, irqçi və daxili müstəmləkəçi rejimlərin nəzarətindən azad olmalıdır.
Müəllifin “öz müqəddəratını təyinetmə hüququ” tərifi
Bir millətin öz müqəddəratını təyinetmə hüququ o demekdirki; müəyyən bir ölkənin millətinin gələcək siyasi statusunu müəyyən etmək üçün azadlığa malik olması, öz milli hökumətini formalaşdırmaq, ölkəsinin müstəqilliyini elan etmək və milli maraqlarından çıxış edərək müttəfiqlərini müəyyən etməkdir. Başqa sözlə, başqa bir millətın hakimiyyəti, təsiri və hegemonluğu altında qalmadan necə idarə olunmaq istədiyinə qərar vermək hüququna malik olmalıdır.
Öz müqəddəratını təyinetmə və Amerika İnqilabı
Öz müqəddəratını təyinetmə və özünü idarəetmə demokratik tarixə köklənmiş bir məsələdir. Bu, 1770-ci illərdə və "öz müqəddəratını təyinetmə"nin təntənəsi və insanın təbii hüquqları qanununun açıq şəkildə tətbiqi, habelə xalqın razılığı və suverenliyinə, xüsusən də Birləşmiş Ştatların Müstəqillik Bəyannaməsinə açıq-aşkar istinad edildiyi üçün praktiki hala gəldi. Bu, 19-cu əsr boyu avropalıları ilhamlandıran və Fransız İnqilabı ilə dərin əlaqələri olan bir ideyanın təməli oldu.
Öz müqəddəratını təyinetmə huququ və Avropa
Fransız İnqilabının (1789-99) düşüncəsinin əsaslarından biri Jan-Jak Russonun özünü idarəetmə nəzəriyyəsi idi. O hesab edirdi ki, "İnsanın taleyini təyin etməsi, muxtariyyəti, bütövlüyü və özünü təmin etməsi, vətəndaş cəmiyyətində bir fərdin sağ yaşamasında əsas rol oynayır”. Emmanuel Sieyes və başqaları demişlər ki, “Jan Jak Russonun özünüidarə nəzəriyyəsi təkcə demokratiya deyil, həm də müstəqil millət deməkdir. Beynəlxalq münasibətlərdə demokratik anlayışı ondan ibarətdir ki, müstəqil bir millətin, padşahlardan, varlılardan, kilsələrdən və qədim adətlərdən azad olmalıdır. Məhz bu "özünüidarə" (Self-government) nəzəriyyəsi, milli dövlətin (Nation State) formalaşmasını və Avropa qitəsində ölkələrin müstəqillik elanını qanuniləşdirdi.
İkinci Dünya Müharibəsindən sonra “öz müqəddəratını təyinetmə hüququ”
1945-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı yaradılandan bəri öz müqəddəratını təyinetmə hüququ əsas prinsiplərdən biri olmuşdur və bir çox ölkələr bunu legitimliyin həlledici elementi kimi qəbul etmişlər. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra, Öz müqəddəratını təyinetmə huququ, BM Bəyannaməsinin 1-ci maddəsinin 2-ci bəndində təqdim edilən ən rəsmi mətn kimi, təşkilatın məqsədləri arasında sayıldı. Baş Assambleya və Təhlükəsizlik Şurası bu prinsipdən müxtəlif qətnamələrdə, o cümlədən 1514 saylı məşhur bəyannamədə, müstəmləkələşdirilmiş millətlərə və ərazilərə müstəqillik verilməsində və 2625 saylı qətnamədə müstəmləkəsizliyin əsası kimi istifadə edilmişdir. 1971-ci ildən Banqladeş Pakistanın müstəmləkəçiliyindən müstəqil olduqdan sonra bu daxili müstəmləkəçilik prinsipi
boyunduruğundan qurtulub müstəqillik qazanan ölkələr daxil edildi.
Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ Birləşmiş Millətlər Təşkilatının prinsiplərindən biri kimi tanınmaqla yanaşı, əsas insan hüquqları sırasında mülki, siyasi və sosial, iqtisadi və mədəni hüquqlara dair beynəlxalq müqavilələrdə də yer alır. Əvvəlki rəyinə əsaslanaraq, 2004-cü ildə Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi bu prinsipi Beynəlxalq hüququn təməl prinsipi kimi tanımış və ölkələrin ona əməl etməsini ümumi öhdəlik kimi şərh etmişdir.
Beynəlxalq Pakt Maddə 1.1: Bütün xalqların öz müqəddəratını təyin etmək hüququ vardır. Bu hüquq sayəsində onlar öz siyasi statuslarını sərbəst şəkildə müəyyən edir, iqtisadi, sosial və mədəni inkişaflarını sərbəst həyata keçirirlər (1966).
International covenant Article 1.1: All peoples have the right to self-determination. By virtue of that right they freely determine their political status and freely pursue their economic, social and cultural development.(1966)
"Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ" və Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi və BMT-nin müdaxiləsi
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məhkəmə orqanı olan Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi 1971-ci ildə “millətlərin müqəddəratını təyin etmək” prinsipini beynəlxalq adət hüququn ayrılmaz prinsiplərinə əsaslandırmışdır. Məhkəmə 1975-ci ildə Namibiya və Qərbi Saharanın statusunu müəyyən edən məsləhət xarakterli rəylər verdi və suveren olmayan ölkələrin və ərazilərin dekolonizasiya prosesini tanıdı. Məhkəmə həmçinin 1995-ci ildə Şərqi Timor xalqının qeyri-suveren statusuna baxmayaraq öz müqəddəratını təyin etmək hüququna malik olduğu barədə qərar çıxararaq suverenliyi tanıdı.
...........//////Final Edit...
Bu prinsipin daxili və gayri-siyasi vəziyyətlərə tətbiqi haqqında, BM özü 1971-ci ildə (Banqladeş Pakistanın daxili sömürgəsindən əvvəl) Bu prinsip əsasən sömürücü vəziyyətlər, etnik ayrı-seçkilik və bağımlılıq halları ilə əlaqədar olaraq xüsusilə diqqət mərkəzindədir və həyata keçirildiyi təcrübədə Birleşmiş Millətlər kimi təşkilatların müdaxilələri ilə müvəqqəti olaraq öhdəlikləndirilir. (Məsələn, Rodeziya və Güney Afrika kimi hallarda). Amma 1970-ci illərdən sonra Millətlərin öz müqqətəratın təyin etmə Hüququ azadlıq və bərabərlik əsaslarına əsaslanmış və bu məsələ yalnız demokratik hökumətin varlığı ilə mümkündür. Beləliklə, BM müdaxiləsi hələ də demokratik olmayan ölkələrdə mövcuddur.
Bir çox beyannamə və konvensiyalarda özellikle 1992 Azlıq hüquqları Konvensiyası'nda, BM və beynəlxalq assambleyə Azlıq hüquqlarını tanımlamaq və dövlətin onları qorumağa məcbur etmək barədə müzakirələr aparılmışdır. Bu əsas sənəddə aşağıdakı əsas vurğulanmışdır:
"Azlıq xalqlarına mənsub olan insanların hüququnun təşviqi və təmin edilməsi demokratik hüquq qanununa əsaslanan cəmiyyətin əlçatmaz dönüşüdür". Konvensiyalarda mövcud beynəlxalq hüquq və qaydaların ümumi baxışı ilə, Bürüni əsas, Vətəndaş hüquqları və siyasi hüquqlar Məsələsi, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qanunvericilik üzrə Beynəlxalq Əsasnaməsi və İnsan haqları vəsiqəsi və əsas beynəlxalq hüquq qaydalarından istifadə edərək, özünəməxsusluq üçün hüququn təşviqi ilə, sömürücü dövlətin ərazi bütövlüyü prinsipinə zidd deyil (iç və ya xarici).
BM Əsasnaməsinin maddəsi 2.4-də (ərazi bütövlüyü prinsipi)
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Bəndləri (Maddə 2, Bənd 4) ölkələrin ərazi bütövlüyü ilə bağlı "Ölkələrin Ərazi Bütövlüyü İlə Əlaqədar Prinsip" tərəfdarlarının əsas rəftarıdır.
Prinsip 2.4
“Bütün üzvlər öz beynəlxalq münasibətlərində hər hansı ölkənin ərazi bütövlüyünə və ya siyasi müstəqilliyinə qarşı və ya Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məqsədlərinə zidd olan hər hansı digər şəkildə güc tətbiq etmək hədəsindən və ya güc tətbiqindən çəkinməlidirlər”.
Article 2.4
All Members shall refrain in their international relations from the threat or use of force against the territorial integrity or political independence of any state, or in any other manner inconsistent with the Purposes of the United Nations
Başqa bir ifadə ilə, bir dövlətin ərazisində bir hissənin ayrılması zorlama və xarici dövlətin təcavüzü nəticəsində olarsa, bu hərəkət Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Məcəlləsinin 2-ci maddəsinin 4-cü bəndində göstərilən öhdəliklərə zidd olacaq, amma ayrılma yalnız daxili münaqişə nəticəsində olarsa, bu qaydaların öhdəliklərinə riayət etmək daxil olmayacaq, çünki ölkələrin daxili məsələlərində daxil olan xalqların bu qaydalara qadağan olunması məcburi deyil.
Güney Azərbaycanın İrandan ayrılması və müstəqilliyi ilə ziddiyyət təşkil etməmək (2-ci maddənin 4-cü bəndi)
Bu prensip, Güney Azerbaycan'ın İran'dan ayrılması ve bağımsızlık ilan etmesiyle herhangi bir çətinlik içərmir. Bunun səbəbləri aşağıdakı kimi qeyd edilə bilər:
1. Güney Azerbaycan məsələsi daxili işlərlə əlaqəlidir və iki Birləşmiş Millətlər üzvü olan ölkələr arasında bir məsələ deyildir (məsələn, Şimali Azərbaycan və İran arasında).
2. İyun 1946-cı ilində İran mərkəzi hökuməti baş naziri (Əhmed Kavam) və Güney Azerbaycan Milli Hökuməti baş naziri (Cəfər Pişəvari) arasında imzalanan bir razılaşma və bəyanat mövcud idi və altı ay sonra İran mərkəzi hökuməti tərəfindən tək tərəfli olaraq pozuldu. Noyabr 1946-cı ilinin ikinci yarısında İran rejimi, hərbi işğalla Güney Azerbaycan'a daxil oldu və 25-30 min masum azərbaycanlı xalqının qətlə yetirilməsi ilə, milli hökumətin zorlanma yolu ilə seçilmiş olduğu və Azərbaycan xalqının iradəsi ilə qurulduğu düşürdü. Əslində, Birləşmiş Millətlər Şərti'nin bu maddəsi ("zor istifadəsi" ilə bağlı qadağanın əsasında) İran mərkəzi hökumətinin öz öhdəliklərinə baxmayaraq, "başqa bir hökuməti" (Güney Azerbaycan Milli Hökuməti) istifadə edərək hücumçu və işğalçı kimi qəbul edilməsinə səbəb oldu.
3. Beynəlxalq hüquqa görə, ayrılıqçılıq və müstəqillik tələbi bir cinayət deyil və bir dövlət, ancaq ayrılıqçı qrup ilk olaraq şiddəti istifadə edərsə, lakin şiddətdən əvvəl dövlətə müraciət edilmiş və nəticə alınmamışsa, şiddəti istifadə edə bilər (məsələn, PKK kimi terrorçular və Tamil Kaplanları kimi).
Güney Azərbaycan Milli Hərəkatı sülhçü şəkildə keçirilən və hər hansı bir zorakılığın istifadəsinə qarşı olan sivil bir hərəkatdır. Bununla birlikdə, hazırki İran rejimi zorakılıq yolu ilə onlarla mübarizə aparmış və onlarla mübarizə edənlərin onlarla savaşmağı seçməsindən yüz dənələrlə milli mübarizəçini öldürmüş, yüzlərlə insanı xəsarət vurub və minlərlə adamı həbs edib. Güney Azərbaycan Milli Hərəkatı silahlı mübarizəni rədd edərək özündə müdafiə haqqını qoruyur.
Torpaq bütövlüyü ilə özünün müqabilində hüququnun müəyyən edilməsi arasındakı qarşıtlıq
Hüquqi baxımdan bu iki məfhumu qiymətləndirərkən, "hüququnun müəyyən edilməsi" daha ağırlıqlı və məntiqi bir tərzdədir, çünki birincisi prinsipdir, ikincisi isə hüquqdur. Torpaq bütövlüyü ilə bağlı əsas çətinliklərdən biri dövlət-vətəndaşlıq arasındakı sərhədlərin beynəlxalq qəbul edilmiş bir sərhəd kimi təyin edilməsidir; bu sərhədlər təbii olmayıb, özünün inqilabçı münaqişələrinin nəticələri və ya işğal olunmuş ərazilərdən ibarətdir. Bu artıq mühüm bir şəkildə bir millətin bölünməsinə və dərinləşməsinə səbəb olmuş və torpaq bütövlüyü vəziyyəti altında onların dərinləşən itki və zərbələri ilə qarşılaşmışdır.
Ərazi bütövlüyü prinsipi şərtlidir.
Öz müqəddəratını təyinetmə prinsipi məşru hüquqdur.
Millətin öz müqəddəratını təyinetməsi, özgürlülünü və müstəqilliyini əldə edilməsi, insanların və millətlərin doğal hüquqidir və heç bir müqavilə ilə bağlı deyil. Həmin halda, ərazi bütövlüyü bir müqavilədır və qonşu ölkələr arasında sərhədi müəyyən etmək üçün anlaşmadir. Bununla birlikdə, ərazi sərhədləri dəyişə bilər və daimi deyillər. Məsələn, Çexiya və Slovakya kimi medeni ölkələr, özlərinin sərhədlərini yenidən təyin etmədə problem yaşamadan göstərmişlər. Bu iki əsas beynəlxalq hüququn qarşıdurma hallarında "millətlərin qədrinin təyin edilməsi hüququ"nu "ölkələrin ərazi bütövlüyü prinsipi"ndən üstün tutur. Bu nəticə böyük ölkələrin bölünməsi ilə nəticələnən BM üzvü ölkələrin sayını 1945-ci ildən 2021-ci ilədək 51 ölkədən 193 ölkəyə qədəm qoyması ilə əldə edilib.
Bir ölkənin ərazi bütövlüyünə hörmət etmək üçün əsas iki şərt var
Beynəlxalq hüquqa görə, bir ölkənin ərazi bütövlüyünə hörmət etmək, iki şərtə riayət edilərək mümkündür:
Birinci şərt: Hər bir ölkədə hökumə, yaşayan bütün xalq nümayəndəliyini təmsil etməlidir.
İkinci şərt: Hər hansı bir hökümət etnik qrupa qarşı ayrı-seçkiliyliyə əsaslanan davranış göstərməməlidir.
Başqa bir deyişlə, hakimiyyət iştirak hüququnu arzulayan azlıqlara və digər millətlərə fəaliyyət imkanı verməsə və ya onlara ayrı-seçkiliyə əsaslanan davranış göstərsə, həmin azlıqlar və millətlər ərazi bütövlüyünə hörmət etmək üzrə heç bir öhdəlik daşımazlar. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Güney Rudsiziyə və Güney Afrikaya qarşı tətbiqi də belə olmuşdur.
Bu təşkilat azlıqların hakimiyyətini qara camaatın çoxluğuna üstün tutmayaraq, qara camaatın ayrı-seçkiliyə əsaslanan hakimiyyətini tanımamış və digər dövlətlərdən bu cür əsaslanan hakimiyyəti tanımamağı tələb etmişdir. Buna görə, İran rejiminin Fars azlığının nümayəndəsidir və Güney Azərbaycan milləti sistematik nöbəti, etnik, kimlik və dil ayrı-seçkiliyinə məruz qalmışdır. Bu səbəbdən, İranın ərazi bütövlüyünə hörmət etmək üzrə heç bir öhdəliyi yoxdur.
“Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ”nun həyata keçirilməsinə maneələr
"Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ" əsasının faydalarından biri demokratiyanın yayılması ilə əlaqəlidir. Bu prinsip xarici faktorların müdaxiləsi olmadan xalqın iradəsinin icrasını müdafiə edir və bu demokratik dövlətlərlə uyğundur. Bu prinsip, demokratiya və xalqın iradəsinin icrası məqsədi ilə işləyən modern dövlətlər üçün faydalıdır. Azərbaycan Milli Hərəkatı həmişə məsuliyyətli şüar olan "Millətin öz qərarını təyin etmə hüququ" tərəfdarı olmuşdur və bir çox pankartlarda və küçə toplanışlarında "Öz qərarını təyin etmə haqqı cinayət deyil, haqqdır" pankartini göstərmişdir.
"Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ" prinsipinin faydaları
"Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ" prinsipinin bir faydası, demokratiyanın təbliği ilə nəticələnəcəyi kimi, insanların iradəsinin tətbiqinin müdaxiləsizliyini müdafiə etməsidir və bu, müasir demokratiya ilə uyğun gəlir. Bu prinsip, demokratiya və insanların iradəsinin tətbiqi məqsədi ilə fəaliyyət göstərən müasir dövlətlər üçün faydalıdır. Azərbaycan Milli Hərəkatı həmişə "millətlərin Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ" şüarına dəstək vermiş və mitinqlərdə və küçə toplantılarında "self-determination is a right, not a crime" şüarını təkrarlanan olaraq göstərmişdir.
Sosializm və "millətlərin Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ" prinsipi
Karl Marks milli istiqlal hərəkatlarını dəstəkləyərək və bunun sosial inkişaf və beynəlxalq birliklər üçün "şərtlər yaratmaq" olabileceyini müdafiə edərək prinsipi dəstəkləmişdir. 1914-cü ildə, Vladimir Lenin yazdı: "Bu səhvdir ki, millətlərin Öz müqəddəratını təyinetmə hüququnu müstəqil bir dövlət kimi mövqeyləndirək". Lakin Sovet İttifaqında qüvvə qazandıqdan sonra, özünü iddia edən Lenin və digər kommunist liderlər bu prinsipi Rusiya daxil olmaqla öz nəzarətlərində olmayan millətlər üçün qadağan etmiş və yalnız digər millətlər, məsələn, Britaniya altındakı İrlandiya kimi millətlərə təklif etmişdir!
Kommunist Pan İraniyanların "Millətlərin öz müqəddəratını təyinetmə hüququ " prinsipindən sui-istifadəsi.
Tudeilər, Fedayiyan, Rah-e Kargar və s. kimi Pan Fars kommunistləri arasındakı mübahisə daima milli azadlıq mübarizəsi yanında susmaya səbəb olmaq üçün "Millətlərin müqəddəratını təyinetmə hüququ " prinsipindən sui-istifadə edirlər. Bu prinsip, onlar tərəfindən yalana qurban verilmiş və bir neçə on il öncə qərbi liberal-demokratlar tərəfindən məsələ edilmişdir. Vaadlər verərək, milli-etnik mübarizəçilər arasında qruplarına üzv etmək və onların kimi görünmək üçün, milli-etnik mübarizənin yanında, "Millətlərin müqəddəratını təyinetmə hüququ " prinsipindən istifadə edirlər.
Onlar, Lenin-Stalin Sovetləri Kommunist Partiyası, Mao Tesedong çin Kommunist Partiyası, Enver Hoca (ustad) - Albaniya və digər Komünist şüarları ilə milli etnik təxribatların qarşısını almaq və "milli zülmü" aradan qaldırmaq üçün çalışırlar. Bu, İranı hələ də itkin tutmaq üçün gedir. Həqiqətə görə, "Millətlərin müqəddəratını təyinetmə hüququ " prinsipi özü, içəridə Proletarya tərəfindən Lenin və Mao tərəfindən qadağan edildiyi və İran kimi ölkələrdə milli etnik təxribatların nəticəsi olaraq istifadə olunur.
Biz dünya ərazisində ən təsirsiz ideoloji olan kommünizm ideologiyasının bədbinlərinin başı, yəni İran kommunistləri olmuşuq. Təəssüf ki, çoxu bu kommunistlər Kubaya və ya Şimali Koreyə başvurmaq yerinə kapitalist ölkələr olan "qərbi emperiyalizmə" sığınmışdırlar. Onlar bir neçə onillik demokratik ölkələrdə yaşamaqlarına baxmayaraq demokratiya prinsiplərini öyrənməmişlər. Bununla birlikdə, bu azərbaycanlıların bir qismi özünlərini hələ də İran vətəndaşı kimi hesab edirlər və İranın millətini öz səlahiyyətlərinə gətirməklə ciddi şəkildə qarşıdırlar. Bu azərbaycanlıların bir hissəsi isə orada çalışan Azərbaycan milli hərəkətinin işinə müdaxilə ediblər və ya aldatdıcı şüarlarla Güney Azərbaycanın azadlıq hərəkatının qarşı çıxıblar. Faşist düşüncə sistemləri olan İran İslam Respublikası və hökumət yanlıları tərəfindən vətəndaş millətçilərə, ABŞ-ın adamları, İsrail adamları diye ittiham ediblər. Şanslı olaraq milli aktivistlər tərəfindən vaxtında bu aldadıcılığın ifşa olunması ilə milli hərəkərdə yerləşdikləri yerlərdən qaçmağa məcbur olublar.
Mən kitabçanın müəllifi, bu saxtakarlıqların qarşısında ilk dayananlardan olmuşam və hətta ilk dəfə olaraq Qərbdə “millətlərin öz müqəddəratını təyin etmək hüququ” prinsipinin Fars İranın faşist sisteminin dövlət siyasəti çərçivəsində tətbiqini rədd etmişəm. Çünki bu prinsipə yalnız Kanada, Böyük Britaniya, Belçika kimi sabit demokratik düşüncə sistemində istinad etmək mümkündür.
Lakin Sovet İttifaqının dağılmasından sonra, komunistlərin millərin qərarını təyin etmə haqqından istifadəsi sistemik olaraq sona çatdı və Birləşmiş Millətlər Çartında göstərilən bu prinsipin dünya və haqqiqlı mənasından istifadə edərək, komunist-faşist hökumətlər bağımsızlıqlarını qazanaraq və BMT-ə qoşularaq, müstəqil ölkələr halina gələ bildilər. Bu, Sovet İttifaqının onbeş ölkəsi, Çexiya və Slovak Respublikalarından iki ölkə, Yugoslaviyadan yeddi ölkə, Eritre Ethiopiadan və Şərqi Timor Indonesiyasından, Kosova Serbiyadan və Güney Sudan Sudanından ibarətdir. Buna görə də kommunistlərin qalıqları, artıq öz yalanlarını xalqa sırımaq iqtidarında deyillər.
Öz müqəddəratını təyin etmə hüququ və Fars şiə Şubiyyəsi
İslam dini perspektivində, müsbət qədər təyin etmə haqqına sahib olmaq insanların özgürlüyünə inanılan və onların öz şəxsi və ictimai məsələlərində, inam və mədəniyyət, iqtisadi və siyasi məsələlərdə özləri üçün qərar verə biləcəkləri inancına sədaqət verir. R'ad suresinin 11-ci ayəsinə görə
«إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّیٰ یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ ۗ»“ Allah heç bir qövmün öz halını dəyişməz, onları öz halını dəyişməzsə” Hazırda, 55 dən çox müsəlmanların əksəriyyətinə sahib öz sərhədləri olan ölkələr dünyada mövcuddur. Bundan başqa, manevi olaraq coğrafi olmayan bir birləşmiş dünya milləti haqqında ideallar da mövcuddur.
Digər tərəfdən, şiə-Fars eklektik ideologiyası və təfəkkürü əsasında iki baxışın birləşməsindən formalaşan başqa bir İslam kosmopolitizmi növü də vardır: birincisi, mövhumat və terrorizmdən qaynaqlanan şiə Şaubi və ikincisi, irqçi və faşizm düşüncələrinə malik olan Fars ifrati millətçiliyidir. Ona görə də İrandakı Fars şiə rejimi Quranda deyildiyi kimi qeyri-Fars müsəlman və şiə millətlərin müqəddəratını təyin etmək hüququnu tanımır. Güney Azərbaycanın öz müqəddəratını təyin etmək və istiqlaliyyət hüququ Quran və İslamın açıq-aydın ayəsinə tamamilə uyğun olduğu halda vardır.
Parsi Şubi Şiəsinin eklektik ideologiyasının əksinə olaraq, Azərbaycan şiə Türkləri dinin dövlətdən ayrılmasına inanırlar və ona görə də onların ənənəvi şiə ideologiyasının Fars-şaubi şiə ideologiyası ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. 1979-ci ilində, Azərbaycanlılar İranın yeni konstitusiyasına və “Vilayəti-Fəqih”in 110-cu maddəsinə, din xadimlərinə mütləq səlahiyyət verilməsinə qarşı üsyana qalxdıqda, münaqişə yuxarı həddə çatdı və Azərbaycan Türk şiələri ilə Fars-şoubi şiələri arasında çəkişmə yarandı. PanFars ziyalı hərəkatının böyük əksəriyyəti, həmçinin Fars partiyaları, o cümlədən Hizb Mütəlfə, Hizbullah, Mücahidin Xalq, mübariz müsəlman hərəkatı, Tudə Partiyası və digər kommunist partiyalar Vilayət Fəqih Şuubiyyəni dəstəklədilər.
Fars Faşizminin əlavə bir aldatmacası, Şiə Şuubiyyəlik doktrininin dünya və bölgədəki digər Şiilərə yayılmasıdır. Bu, Şiə Şuubiyyəliyi Güney AzərbaycanTürkləri arasında da yaymaq üçün çalışırlar və Şiə Şuubiyyəliyin birləşdirici effekti ilə Azərbaycan milli hərəkatını zəiflətmək məqsədilədir. Şükürlər olsun ki, milli hərəkatın düşməni olan Fars Şiə Şuubiyyəliyin məzmunu milli hərəkatın düşünür və teorikçiləri tərəfindən açıqlandı və Şuubiyyəlik Fars Şiilərin Azərbaycan'a qarşı düşmənlikları, Dağlıq Qarabağ işğalı dövründə Ermənilərə yardım göndərmələri səbəbindən Şii Şuubiyyəliyin son aldatmaca kartı Türk Şii Azərbaycanlılar arasında etgisini yaşadı.
İran rejiminin Mehran Bahari şəbəkəsi Azərbaycan Türk millətinin öz qərarını təyin etmə hüququnu inkar etməsinin bir hissəsidir.
Azınlıq Fars rejiminin qismən pers fəal dairələri öz milli məqsədlərini həyata keçirmək məqsədilə, Azərbaycan milli hərəkətinin qabağında dayanmaq üçün müxtəlif parelel şəbəkələr, məsələn, Sahar TV, Azəriha şəbəkəsi, yüz minlərlə İnstagram, Facebook, Telegram qrupları, bloglar və veb saytlar kimi fəaliyyət göstərən təşkilatlar tərəfindən təşkil edilmişlər. Mehran Bəhari şəbəkələridə fəaliyyət göstərən bu təşkilatlardan biridir. Özü də Mehran Bahari rejimin anonim və bilinməyən hərbi əməliyyatçısıdır və Ona rəğbət bəsləyənlərin əksəriyyəti İslamı qəbul edən erməni və manqortlar, Tudə partiyasının azərbaycanlı üzvləri və digər kommunistlərdir. onlar «İranın Türkeli Ümmeti» adı altında İslam millətinin, Ümməti İslami və kommunist işçiçiləri ilə birgə, yeni növ milli vətənpərvərlik,Türk millətinin təyinat hüququnu inkar etmək məqsədilə yaradıldılar və onların əsas məqsədi İranın fəşizm sistemini qorumaq idi.
Mehran Bəhari şəbəkəsi, İranın Səbəq-əlaqələr İdarəsi-Savak Savamadanın təsis etdiyi və Türkiyə və Skandinaviya daxil olmaqla xaricdə də şöbələri olan, Türk millətinin azərbaycançılıq ideologiyasını zəiflətmək məqsədilə saxta Türkçülük iddiaları ilə yanlış iddialar sürdürən bir təşkilatdır. Mehran Bəhəri, azərbaycançılıq və azərbaycan millətçiliyi düşüncə sisteminin ayrılmaz iki əsasını - Türkçülük və azərbaycançılıq fikirlərini bir-birindən ayırmaq, milli hərəkəti öz uydurma söz dağarcığı ilə Şiə hakimiyyətli Fars-faşist xalqlarının səviyyəsinə düşürmək istəyir.
Bu şəbəkə Tehranda Savak-Savama İnformasiya İdarəsi tərəfindən yaradılıb və Türkiyə və Skandinaviya ölkələri kimi xaricdə filialları var. Mehran Bahari çətəsi saxta Türkçülük iddiası ilə saxtakarlıqla milli hərəkatda nəzəri boşluq yaratmağa çalışır və bu düşüncənin bir-birindən ayrılmaz iki prinsipindən istifadə edərək “mərkəzli Azərbaycan Türk düşüncə sistemi” nəzəriyyəsini alt-üst etmək istəyir. Türkçülük və Azərbaycançilıq”, Türkçülük və azərbaycançılığı bir birindən ayrı tutaraq milli hərəkatı faşist şiə şaubi-Fars hilalının tələsinə salıb ayırır.
Mehran Bahari çətəsi, Azərbaycan və Türk millətinin adını gizlətmək imkanı yoxdur. Bu səbəbdən "Şimalqərb İran" ifadəsini Azərbaycanın yerinə, "Hakim Millət" ifadəsini isə Fars-faşist azınlıq rejiminin yerinə istifadə edir. Onlar "Məhkum Millət" ifadəsini daxili sömürü və işğal altında olan millətin yerinə qoyaraq, Azərbaycan millətinin öz mübarizəsindən uzaqtutmaq istəyir. Halbuki Azərbaycan Türk milləti heç vaxt Fars azlığının faşist rejiminə təslim olmamış və güclü iradə ilə mübarizəsini davam etdirir. Bu şəbəkə həm də “öz müqəddəratını təyinetmə haqqı”nın mənasını təhrif edərək, İranın Türk xalqlarının bir neçə fasiləsiz bölgədə yaşadıqları üçün öz müqəddəratını təyinetmə hüququna malik olmadığı barədə yanlış tez irəli sürür. Davamlı və yapışıq Azərbaycan ərazisi bir çox ölkələrdən böyükdür və yeri gəlmişkən, beynəlxalq sənədlərə görə, 35 milyonluq Güney Azərbaycanın öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun bərpası üçün hər cür şərait mövcuddur.
Türk Azərbaycan xalqı Şeyx Məhəmməd Xiyabani qıyamı və Pişəvəri Milli hökuməti zamanında O, öz xəttini Şuobieh Farsdan ayıra bildi.
Güney Azərbaycanın işğalı (1946) sonrası, öz müqətdəratını müəyyən etmək üçün mübarizəyə davam edərək, Xalq Müsəlman hərəkatı ilə öz yolunu Farsın Şuubiyyəsindən ayrılmışdır. Yeni Milli hərəkatı ilə, siyasi, dini, kommunist, islahatçı və sekulyarist fəşizmin bütün aldadıcı assimilyasiyalarını zibilxanasına atmağa nail olmuşdur vəTürk Azərbaycan düşüncə sistemi əsasında öz xalqının qədrini təyin etməyə davam edir.
Uğursuz dövlətlərdə "ayrılmağa düzəliş hüququ" Failed States nəzəriyyəsi
"Failed States" teoriyasına görə, hakim dövlət hansı səbəbdən olursa olsun, praktiki olaraq çökmə və iflasın eşiğindədirsə, ölkənin idarə edilməsinin meşruiyyətini itirmişdir. İnsan haqları və etik prinsiplər baxımından, BM, münaqişəli ərazilərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün, "təyin edici hüquq" (remedial right to secession) nəzəriyyəsinə əsaslanaraq, başarısızlığa uğramış bir mərkəzi hökumətdən ayrı bir vilayətin ayrılması üçün razılıq verə bilər. (Allen Buchanan 1997). Bu, merkezi hökumətin o bölgə üzərindəki nəzarətini kəsməyi və yeni bir dövlət yaradmağı, yeni bir hökumət qurmağı da əhatə edə bilər. Yeni müstəqil dövlətin hökuməti mərkəzi dövlətdən daha yaxşı bir təhlükəsizlik təmin edə bilərsə, o zaman onun meşruiyyəti sübut olunub, rəsmi şəkildə tanınması üçün daha güclü bir arqumenti var.
Mövcud bir dövlət, hansı səbəblərə görə olursa olsun, həqiqətən çökmə və zəifləmə səviyyəsində olarsa, o zaman bir "müvəffəq olunmamış dövlət" (Failed State) kimi öz idarəetməsinin məşruiyyətini itirir. Bir əyalətın mərkəzi dövlətindən ayrılmaq istəyən bir "müvəffəq olunmuş dövlət", Bükənanın "təyin olunmuş təxribat hüququ" (remedial right to secession) teorisi əsasında Birləşmiş Millətlər tərəfindən razılaşa bilər. Bu, bir ərazinin mərkəzi dövlətin nəzarətini kəsərək yeni bir hökumət yaratmağı da içərə bilər. Eğer yeni müstəqil dövlət, mərkəzi dövlətə nisbətən daha yaxşı təhlükəsizlik təmin edə bilərsə, onun məşruiyyəti sübut olunur və daha güclü bir tanınma iddiası qoymağa malikdir. Bəzi hallarda, Birləşmiş Millətlər münaqişələrin sona çatdırılması üçün müvəffəq olunmuş dövlətin müstəqil olma hüquqiyyətini qəbul edərək hərəkət edə bilər.
Beynəlxalq hüquq sahəsindəki son dəyişikliklər və ayrılıq doktrinə dair yeniliklər
Beynəlxalq aləmdə yeni fikirlər və inkişaflar gündəmə gəldi ki, bu da müstəqillik axtaranların ümidini daha da artırdı; Belə ki, bu, onları son addımı atmağa, yəni separatçı məqsədlərinə çatmaq və müstəqilliyə nail olmaqda daha qətiyyətli edib. Bu, onların ayrılmaq istədikləri məqsədə çatmaq və müstəqillik əldə etmək üçün daha qərarlı hala gəlmələrini təmin edir. Lakin şübhəsiz ki, bu sahədəki ən vacib inkişafat 2008-ci ildə baş vermişdir; o vaxt Kosovonun etnik albanları birtərəfli qaydada Serbiya hökumətindən müstəqilliklərini elan etdikdə, Kosova'nın Sırbıstandan tək tərəfli ayrılmasına dair artan dəstəklər və mənfi reaksiyalarla, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Beynəlxalq Məhkəmədən bir qərar alaraq, Kosovanın Sırbıstandan tək tərəfli ayrılmasının beynəlxalq hüquqa uyğun olduğunu təsdiq edərək, 22 iyul 2010-da Kosovanın müstəqilliyini tanımağı dəstəklədi. Və həmən ardından, Almaniya, Hollandiya, Türkiyə və 43 ölkə (hazırda 112 ölkə) Kosoovanın müstəqilliyini tanıdılar. Sırbıstan və İran, Kosovanın müstəqilliyinə qarşı olan ölkələr sırasındadır.
Beləliklə, Kosovonun müstəqillik əldə etməsindən sonra beynəlxalq hüquqda “(separatism) teoriyası” doktrina və nəzəriyyəsi məsum oldu. Kompensasiyalı ayrılma/separatism o deməkdir ki, daxili müstəmləkələşmiş ölkənin milləti öz müstəqilliyini elan edir, yəni onun əsas hüquqlarının geniş şəkildə pozulduğu və mərkəzi hökumət tərəfindən açıq şəkildə hücuma məruz qaldığı bir şəraitdə daxili öz hüququnu həyata keçirmir. Davamlılıq və uzunmüddətli təzyiq son çarə olaraq ayrılmağa haqq qazandıra bilər.
Buna görə, separatizm və ya müstəqil dövlətin yaradılması təklifi, beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərindən biri olan "millətlərə öz təyinat hüququ" şüarından keçid edərək və onun tələblərini əks etdirmək qərarından əlavə bir şeydir. hatta Kanada Yüksek Mahkemesi, Sırbistan'da olduğu kimi hökumətin mərkəzi ayrılma haqqına qarşıdır. Kebek məsələsində olduğu kimi, Kanada Ali Məhkəməsi Məhkəməsinin hüququnu qəbul etdi. Ona görə də Güney Azərbaycanda olduğu kimi eyni şərtlər altında birtərəfli istiqlal elan etmək olar.
Fərdiləşmə teorisinin bəzi əsas məqamları:
- Qurulan hakimiyyət bütün xalqı təmsil etmirsə.
- Qurulmuş daxili hökumət tərəfindən öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun rədd edilməsi, öz müqəddəratını təyinetmə hüququnu kompensasiya etməyin xaricidə yeganə yoludur.
- müstəqililik, beynəlxalq sabitliyə qarşı deyil.
- Əksinə, bədbinlik şəraitin davam etməsi, beynəlxalq sülh və təhlükəsizliksizliyin olmamasına səbəb olur.
- Öz xalqının öz müqəddəratını təyinetmə hüququna məhəl qoymayan hökumət ərazi bütövlüyü prinsipi ilə onun sərhədlərinə hörmətlə yanaşıla bilməz.
- Mərkəzi dövlətlər bu hüququ yerinə yetirməzsə, xalqlar hər hansı bir yol ilə bu hüququ yerinə yetirmək hüququna malikdirlər.
"Son yol, Müstəsna çarə"
Bu nəzəriyə görə, insan hüquqlarının aşkar qorxulu pozulmasına son qoyan yeganə yol, ölkənin hissəsindən ayrılmaqdır.
Bu əsasa əsasən, əl çəkməkdən imtina etmək mütləq tanınmalıdır.
"Exceptional Solution, The Last Solution"\"Müstəsna həll, son həll"
Bu nəzəriyyə inanır ki, insan hüquqlarının ciddi pozulmasının sonunu təmin etmək üçün yeganə yolu, ölkənin ayrılmasıdır. Buna görə də, ayrılma hüququ qanuniləşdirilməlidir.
"Qərarın təyin edilməsi hüququ" və müzakirə seçimi
Müzakirə, ərazi bütövlüyünün, "qərarın təyin edilməsi hüququ" ilə qarşı qarşıya qalma probleminin həllinin bir yoludur. Uğurlu bir nümunəsi Çexiya və Slovakianın ayrılmasıdır, onlar öz müqaviləyə əməl edərək özlərini ayırıblar. Amma, əzablı tarixi müzakirələr təcrübəsi göstərir ki, Güc qovluğunun Pərvəriyyə hökuməti ilə müzakirəsi (1325) hökumət müqaviləni pozduqdan sonra Mərkəzi hökumətin Azərbaycana qarşı hərbi hərəkəti və minlərlə adamın qətlə yetirilməsi ilə nəticələnmişdir. Güney Azərbaycanxalqı bütün müzakirələrə şərtlərlə baxır, məsələn:
1. Müzakirələr Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və ya növbəti uluslararası təşkilatın nəzarətində olmalıdır.
2. Hər bir millətin nümayəndələri bərabər şəkildə iştirak etməlidir, məsələn, hər millətdən üç nümayəndə (hətta Fars millətindən də).
3. Müzakirə edən tərəflər imzalayacaqları hər hansı bir qərar və ya razılaşma üzərində müvafiq və səmimi olmaqlarını açıq şəkildə göstərməlidirlər.
4. Razılaşmanın icrası üçün təhlükəsizlik təminatları verilməlidir.
5. Müqavilə pozulmasının nəticələri əvvəlcədən müəyyən edilməlidir.
"Öz müqəddəratını təyinetmə haqqı" və referendum seçimi
Referendum demokratik ölkələrdə azad bir cəmiyyət sistemi üzrə xalqın gələcək vəziyyəti haqqında qərar verdiyi və səs verdiyi bir "özünü təyin" müəssisəsidir. Bu sistemdə xalq mövcud durumda qalmaq və ya ayrılmaq üzrə seçim edir və səsini səs qutusunda və ya referendum vasitəsilə verir. Belə ki, Skotlandiyada keçirilən son bağımsızlık referendumu, Britaniya üzrə bir növ konfederal qalmaq və ya ayrılmaq üzrə qərar verdi, həmçinin Kebek vilayətində Kanada federal sistemi daxilində xüsusi səlahiyyətlərə malik olaraq qalmaqda səs verdi, bu sistemdə parlament, hökumət və qüvvə-i qədriyyə müstəqilliklə xalq və ərazisi üzrə siyasi nəzarəti tətbiq edir. Əsasən dəyişən sistemlərdə, Güney Sudan, Bahrain və Monteneqro referendum vasitəsilə müstəqillik seçdi, lakin totalitar sistemlərdə referendum və seçim variantı mənasızdır. Məsələn, Sovet İttifaqının dağılmasından bir neçə ay əvvəl "referendum"da xalqın Sovet İttifaqında qalmağa razı olduğu görünürdü, lakin müstəqillik günündə və müstəqil vətənda daha sonra onların bayrağı altında oldu. Bu səbəbdən referendum və seçim müstəqil olmaq və ya müstəqil olmaq üçün qabaqcıl şərt deyil. Güney AzərbaycanFars İranının fəşistik sistemi tərəfindən manipulyasiya olunmuş seçim və referendum xilqətinə asla aldanmayacaq. Seçim və referendum müstəqil və demokratik bir mühitdə İran daxili sömürgəçilikdən sonra keçirilə bilər."
"Konfederalizm və Federalizm çərçivəsində " Öz müqəddəratını təyinetmə haqqı "
Konfederalizm və federalizm bu məqalənin mövzusu deyil, ancaq "qərar vermə hüququ"nun həyata keçirilməsi, yalnız demokratik ölkələr kimi Kanada və Belçika kimi federativ sistemlər çərçivəsində mümkündür, əks halda təhlükəsizlik təminatları təqdim edilməsi, dövlət və hökumət arasındakı əlaqələrin icrasının nəzarət edilməsi üçün bir beynəlxalq orqan tərəfindən dövlət arasında həyata keçirilməlidir.
" konfederalizm və Federalizm sistemi çərçivəsində 'Qərarın təyini haqqı' və onun fəlakətli nəticələri
Federalizm demokratik cəmiyyətlərdə ən yaxşı hökumət formalarından biri olmasına baxmayaraq, millətlərin qərarın təyini hüququnu həyata keçirmək amillər üçün uğursuz olmuşdur. Çin və Rusiya kimi federal və totalitar sistemlər, Uyğuristan və Çeçenistan kimi yerləri zor və zorakılıqla bu hüququ pozmaqdadırlar. Bundan əlavə, Hindistan federal hökumətin Kəşmirdəki özünmüdafiə haqqını ləğv edərək Kəşmirin legal hüquqlarını faktiki olaraq ləğv etmişdir.
Kanada və Belçika ilə fərqlənərək, İspaniya federal demokratik hökuməti özünmüdafiə haqqını bölgələrə referendum keçirmək imkanı verməməkdədir. Beləliklə, Kataloniyada 90.18 faiz səs ilə təsdiq edilən ayrılıq referendumu İspaniya Konstitusiyasına əsaslanan Konstitusiyalı Məhkəmə tərəfindən tanınmamışdır (2020). Hal-hazırda İspaniya federal hökuməti, Konstitusiyalı Məhkəmənin təsdiqləyən səs ilə Kataloniyada yerli hökuməti azad edib, federal ordunun gücləri ilə Kataloniyada müdafiə haqqını pozmaqdadır. Bölge hökuməti özünü müdafiə etmək üçün qüvvələrə sahib olmadığı üçün, çünki Kataloniyada yerləşən polis qüvvələrindən yalnız biri federal hökumətə məxsus olduğu üçün və o da federal hökumətə tabe olaraq müstəsna deyil, mümkün olsa da referendumdan əvvəl federal konstitusiyada həmin prosesi təmin etməlidir.
Bu səbəblərlə, referendum təşkil etmədən əvvəl federal konstitusiyada bu prosesi təmin etmək üçün həyata keçiriləcək həllkarlıqları qəbul etmək lazımdır."
İran'da etnik federasiya nümunəsini götürərsək, Güney Azərbaycanheç bir sənədi imzalamamalıdır ki, hər hansı bir əyalətin qanuni ayrılığı və müstəqilliyinə maneə olsun. Hər hansı bir federalizm, qarşılıqlı birlikdə və hər eyaletin öz milli ordusu ilə olmalıdır. Əsasən, bu bir müqaviləvi federal sistemdir və hər hansı bir eyaletin federal hökumətdən sadə çoğunluqla (50+1) ayrılma və müstəqilliyini elan etmə hüququ var.
Ləğv və ya ləğvetmə hallarında öz müqəddəratını təyinetmə hüququ
Ləğv və ya süqut hallarında öz müqəddəratını təyin etmək və müstəqillik elan etmək hüququ üçün mərkəzi hökumətin və ya keçmiş rejimin varisi olduğunu iddia edən dövlətin razılığı tələb olunmur.Buna əsasən, 15 dövlətin SSRİ-dən və 7 dövlətin keçmiş Yugoslaviyadan müstəqillik elan etməsi Rusiya və Serbiya hökumətlərinin razılığı ifadə edilmədən də müstəqil olduğu qanunsuz deyil. SSRİ-nin kommunist dövlətlərindən fərqli olaraq (kommunizmə olmaqdan qurtulmaq) Rusiyanın etirazı olmadan beynəlxalq təsdiqlənməyə və Birləşmiş Millətlər Təşkilatına üzvlüyə qəbul edilməyə layiq görülmüşdürlər. Amma, Yugoslaviyanın varisi kimi özünü təsdiq edən Serbiya hökuməti, Yugoslaviyanın müstəqillik elan etməsində və bölünməsində etiraz edərək, qanunsuzluğa baş çəkmiş və müstəqillik elan edən Yugoslaviya respublikalarına qarşı qanlı müharibə başlatmışdır. Nəticədə Birlikdəki müdaxilələrlə sona çatmışdır. Yugoslaviya respublikaları ilə bərabər, Kosova vilayəti də müstəqil olub və üçüncü dövlətin tanınması qərarı verilib və Birləşmiş Millətlər Təşkilatına üzv olmuşdur.
Əslində, Serblərin Yugoslaviya səlahiyyətli təmsilçiliyinin iddiası heç vaxt beyinəlmələr tərəfindən qəbul edilmədi. Çünki beynəlxalq hüquqa əsasən, "dövlətin ləğv edilməsi onun artıq məşruiyyət və hüquqi şəxsiyyətini itirərək" baş verir. Beləliklə, İran faşist rejiminin dağılmasından sonra, Rus və Serb kimi, şah və Şeyx qalıqları və ya Fars opozisiyası, varis iddiası və ya mirasçılıq hüququ iddia etməyəcəkdirlər.
Dünyada “öz müqəddəratını təyinetmə hüququ”na və müstəqilliyə tələbin artmasının səbəbləri
“Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ” və müstəqillik tələbinin artmasının səbəbləri son bir neçə onillikdə tarixi fon və siyasi hadisələrlə yanaşı, aşağıdakı amillərlə bağlıdır:
1. İnternet və sosial media vasitəsilə azad informasiya dövriyyəsinin qeyri-məhdudiyyəti olan mükəmməl texnologiyasının yaranması.
2. Qərbi demokratik dəyərlərin qəbul edilməsi və milli özünəsənliyinin yüksəlməsinə səbəb olan qərbi dəyərlərin cəlb edilməsi.
3. Xalqın həyat tərzində dinin rolunun azalması və xurafələrin rəddi.
4. Hökmranlıqdan qurtulmağın və tam müstəqillik əldə etməyin uğurlu nümunələri var, Xüsusilə son üç onillikdə müstəmləkəçiliyə, istismara, sərvətlərin talanmasına, iqtisadi və mədəni ayrı-seçkiliyə, faşistlərin assimilyasiya və millətin ana dilinin yox edilməsi siyasətinə son qoya bilən yeganə uğurlu variant kimi. millətlər.
5. Öz milli-demokratik dövlətinin qurmaq üçün artan imkan və iradə.
6. Müstəqil şəkildə elan edilmə hüququ qanunları kimi yeni beynəlxalq qanunların tərtibi.
“Öz müqəddəratını təyinetmə hüququ”və Birləşmiş Millətlərə vətəndaşlığı olmayan xalqlar və millətlər təşkilatı (UNPO)
"Birləşmiş Millətlərə vətəndaşlığı olmayan xalqlar və millətlər təşkilatı" (UNPO), dünyada qabaqda qalan xalqların səsi ilə təmin edilməsində kömək etmək üçün yaradılmış beynəlxalq bir təşkilatdır (1991, Lahe, Hollandiya). Bu təşkilatın məqsədi, Birləşmiş Millətlər və digər beynəlxalq orqanlarda nümayəndəlik hüququ olmayan millətlər üçün "haqqın təyin edilməsi" prinsipinin tətbiq edilməsini təmin etmək və siyasi müstəqilliyin qanuni olaraq tanınmasına hazırlıq etməkdir. (UNPO), düzgün qanunvericilik və beynəlxalq tanınma üçün hazırlıqda olan siyasi müstəqilliklərin beynəlxalq üzvlərini dəstəkləyən onlarla bir sıra üzvə malikdir. Tibett, Uyğur, Eləhəz, Kataloniya və Güney Azərbaycan kimi millətlər UNPO-nun üzvləri arasındadır.
" Montevideo Konvensiyasının müddəaları"
1933-cü ilin dekabrın 26-da qəbul edilən "Dövlətlərin haqları və vəzifələri haqqında Montevideo Konvensiyası"nın 1-ci maddəsində aşağıdakı xüsusiyyətlərə malik bir şəkildə təşkilatlanan hər hansı bir dövlət beynəlxalq hüququ kimi tanınmalıdır:
a) Daimi əhalisi olan
b) Müəyyən ərazi sahibi olan
c) Hakimiyyət orqanları olan
d) Digər dövlətlərlə münasibətlər qurmaq üçün potensiala malik olan.
Article ۱ of the Montevideo Convention on the Rights and Duties of States (December ۲۶.۱۹۳۳) states: «The state as a person of international law should possess the following qualifications; a) a permanent population b) a defined territory c)a government d) capacity to enter into relations with the other states.»
"Montevideo Konvensiyası haqqında"nin (26 dekabr 1933) 1-ci maddəsi belirtir: "Beynəlxalq hüquq şəxsi kimi dövlət aşağıdakı sifətlərə malik olmalıdır: a) daimi əhali b) müəyyən edilmiş ərazı c) hökumət d) digər dövlətlərlə münasibətlər qurma qabiliyyəti."
Güney Azərbaycan milli hökumətinin beynəlxalq səviyyədə tanınmasının qanuniliyi
Montevideo Konvensiyasının müddəalarına uyğun olaraq
Güney Azərbaycan milli hökumətinin beynəlxalq tanınmışlığında heç bir şübhə yoxdur, çünki ərazidə minillik dövlətçilik təcrübəsi və əsl demokratik hökumətin mövcudluğu (1945-1946) Montevideo Konvensiyasında qeyd edilənlərdən daha yüksək kriteriyalara malikdir. Azərbaycan tarixində minillik dövlətçilik təcrübəsi, qacar dövləti (1788-1925) və Milli Azərbaycan hökuməti (1945-1946) daxil olmaqla, konvensiyada göstərilənlərdən daha çoxdur. Güney Azərbaycanın son milli dövləti (1945) İran faşist rejimi tərəfindən zorakılıqla məhv edilmiş və əraziləri işğal altında qalmışdır.
Totalitar və faşist İran sisteminin çökməsindən sonra və işğalçılardan azad edildikdən sonra, Güney Azərbaycanxalqı milli bayrağı altında müstəqil və demokratik dövlətçiliklə yenidən qurulacaq və öz müstəqilliyini elan edəcək və dərhal digər ölkələrlə qarşılıqlı münasibətləri qurmaq üçün beynəlxalq tanınmışlığa nail olacaqdır. Şübhəsiz ki, yeddi Türk müstəqil ölkəsi və digər dost dövlətlər tərəfindən tanınacaq və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının son şərti olan “əlaqə yaratmaq qabiliyyəti və bacarığı” praktiki olaraq aradan qaldırılacaq və daimi bir dövlətə çevriləcəkdir. heç bir maneə olmadan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının üzvü olacaqır.
Bir çox ölkə, Eritreya, Kosova, Şərqi Timor və Güney Sudan kimi yeni müstəqil olmuş ölkələr, Montevideo Konvensiyasının şərtlərini öncədən təmin etmədən dahi müstəqillik elan etmiş və bir çox ölkə və Birləşmiş Millətlər tərəfindən rəsmi olaraq tanınmlanacaqdır.
Uluslararası toplumda bağımsızlık taleplerine meşruiyet verme tabusunu qırmaq
Beynəlxalq hüquqda separatizm məsələsinin gündəmə gətirildiyi vaxtdan mərkəzi hakimiyyətin suverenliyinə təminat verən ölkələrin ərazi bütövlüyünə hörmət prinsipi müstəqillik istəyənlərin məqsədlərinə çatmaq yolunda həmişə əsas maneə olub. Belə ki, qeyd olunan əsas ciddi maneə ənənəvi beynəlxalq hüquqda ayrılıqçılığın məşruiyyətini ciddi şəkildə qadağan edib. Lakin son üç onildə, dünyanın müxtəlif bölgələrində bir çox ayrılıqçı qruplar, əhali öz qərarlarını vermə hüququna istinadən mərkəzi hökumətdən ayrılmağı tələb edərək müvəffəqiyyətlə müstəqillik qazandılar. Bu ölkələr arasında Eritre, Şərq Timor, Kosova, Güney Sudan kimi örnəklər qeyd edilə bilər ki, beynəlxalq cəmiyyətin nəzarəti altında və Birləşmiş Millətlər tərəfindən rəsmi şəkildə tanınmışdırlar.
Bir tərəfli müstəqillik elanı
Yunanıstanın Kıbrısı zorla Yunanıstanın bir hissəsi etmək istəyən Juntas hökumətinin qarşıtı olan Türk Kıbrıs xalqının və Türkiyənin güclü reaksiyası ilə üzləşdiyi bilinir. 1974-cü ildə, Türkiyənin tam dəstəyi ilə, Türk Kıbrıs xalqı tek tərəfli olaraq müstəqil hökumətlərini qurdu. Güney Osetiya və Abxaziya kimi ölkələr də fərqli bir proseslə fiili olaraq müstəqillik əldə etdilər və bu insanların öz müqəddəratını təyin etmək hüququna əsaslanır.
Bənzər şəkildə, Güney Azərbaycan xalqı da xüsusi şərtlər altında beynəlxalq təşkilatlara müraciət edərək, Şimali Azərbaycan, Türkiyə və digər Türk ölkələrinin dəstəyi ilə tek tərəfli olaraq müstəqilliklərini elan edərək və tanınmağı bacara bilir.
Təsdiq edilmiş ayrılıq və müstəqillik səbəbləri:
1- Hakimiyyət qayəsinin qanunsuzluğu: Hakimiyyət qayəsi, mövcudluqunun qanunsuzluğundan dolayı əsas və əvvəlcədən məşruyyətə malik deyil və ya daha sonra öz məşruiyyətini itirə bilər. Ən nəzərə çarpan nümunələr, məşruiyyət əsasına malik olmayan və ya daha sonra öz məşruiyyətini itirə bilən faşist Pahlavi və Xumeyni-Xamenei rejimləridir ki, qanunsuz vasitələr və zorakılıq və qətlər vasitəsilə hakimiyyətə gəlib çıxmağa çalışmışlar və heç bir əsaslı və hüquqi məşruiyyətə malik deyillər.
2- Vətəndaş təhlükəsizliyinin olmaması: Əgər mərkəzi iqtidar hökuməti hər hansı səbəbdən ölkə vətəndaşlarının təhlükəsizliyini təmin edə bilməsə, dövlət qüvvələri isə öz vətəndaşlarının təhlükəsizliyini təmin etmək iqtidarında olarsa, məlum olan vəziyyətdə olar. "Ayrılma və müstəqilliyə düzəliş hüququ" kimi (Buchanan).1997, 35). Başqa sözlə, mərkəzi hökumət öz vətəndaşlarının, o cümlədən separatçı qurum daxilində olanların təhlükəsizliyini təmin etmirsə, o zaman legitimliyini itirir. Əgər separatçı dövlət daha yaxşı təhlükəsizliyi təmin edə bilsə, o zaman onların ayrılma və müstəqillik hüququnun legitimliyi artacaq və onların Birləşmiş Millətlər Təşkilatında tanınması üçün daha güclü səbəblər olacaq.
3- Toplu hakların ihlal edilməsi: Mərkəzi hökumət tərəfindən etnik toplu hüquqlar pozularsa, o əyalətin xalqı müstəqillik axtarışına sahib hüquq qazanır. Buchanan (1997.37) kimi teorisyenlər, "bu, yeni bir müstəqil dövlət yaradaraq müstəqil bir hökumət formalaşdırmağı içəri çəkə bilər" şəklində argument sürmüşdür.
4- İnsan hüquqlarının pozulması: Mərkəzi hökumət öz vətəndaşlarının bədii və ictimai insan hüquqlarını, ayrılıqçı bir varlığı da daxil olmaqla pozarsa və ayrılıqçı bir qurum öz ərazisində daha yaxşı bədii və ictimai insan hüquqlarını təmin edə bilərsə, müstəqillik tələbi meşruiyyəti ciddi şəkildə artır və Birləşmiş Millətlər üzvləri yeni hökumətləri tanıma prosesində rahatlıqla müəyyənləşdirə bilərlər.
5- Hərbi qüvvələrin istifadəsi və işğal: Ölkələr və mərkəzi hökumətin hərbi qüvvələrin istifadəsi ilə dağıdılaraq və işğal altına düşərək sarsıntıya uğramış dövlətlər, müasir tarixdə Baltik ölkələri kimi (ki, müstəqil oldular) və "Güney Azərbaycan milli Hökuməti", 1346-ci ildə hərbi qüvvələr altında həyata keçirilən cinayətə görə məğlub və İran hökuməti tərəfindən işğal olundu.
6- Danışıqlarda çıxılmaz vəziyyətə düşmək: sülh danışıqlarında çıxılmaz vəziyyətə düşmək və ayrılıqdan başqa sülhü qorumaq üçün heç bir yol olmadan şiddətli münaqişə riski. Güney Azərbaycan Türk xalqlarının mübarizələrinin sivil mahiyyətinə görə qarşılıqlı əlaqə və danışıqlar ən kiçik tələbin, yəni ana dilində təhsilin həyata keçirilməsi ilə belə nəticələnməmişdir (15-ci prinsip natamam). Nəticə etibarı ilə mərkəzi hökumətlə sakitləşdirmə və danışıqlar nəticə vermədi, çünki İran hökumətinin danışıqlarının yeganə dili zorakılıq və repressiya dilidir.
Mövzu: Güney Azərbaycanın müstəqil dövlət formasının qurulması və buna tam uyğunluğu təmin etmək üçün tələblər.
Bir müstəqil dövlətin idarə olunması üçün, beynəlxalq ictimaiyyət aşağıdakı şərtlərin varlığını vacib hesab edir:
1- Konkret torpaq və coğrafiyaya malik olmaq: Güney Azərbaycan, Darbanddan vəramin və Sənqərdan Makuya kimi bir-birinə qoşulmuş tarixi ərazidir. Bu ərazinin birdən üçü Şimali Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan müstəqil dövləti olan Azərbaycan Respublikasının ərazisindədir.
2- Fərqli identitet və dilin varlığı: Güney Azərbaycanxalqı Türk identiteti və Türk dilinə malik olduğundan, özünə məxsus identitet, dil və mədəniyyətə sahib və İranın digər millətlərindən fərqli və özünəməxsusdur.
3- İqtisadi imkanlara malik olmak: Güney Azərbaycan yeraltı sərvətləri ilə zəngin; qızıl, mis, dəmir və məhsuldar torpaqları, potensial neft və qaz və petrokimya sərvətlərinə malikdir. Ayrıca, kənd təsərrüfatı, qida maddələri, tekstil və maşın-təsərrüfatı sahələrində sənaye sahibidir. İpek Yol üzərindəki strateji məvqisi beynəlxalq ticarət, nəqliyyat, səyahət və turizm üçün önəmli edir.
4- Dövlətçilik nüfuzuna sahib olmaq: Güney Azərbaycanuzun illər boyunca hakimlik və demokratik modern dövlətçilik təcrübəsinə malikdir.
Fərqli ölkələrin ayrılma və müstəqillik forması
Ölkələrin xarici işğaldan ayrılması və müstəqilliyi: "Təkrar təahhüd və tədbirlər vasitəsilə işğaldan azad edilmənin sürətləndirilməsi". Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Xarici işğal altındakı ölkələr və xalqların müstəqilliyi haqqında xüsusi komitəsi İngiltərə, Fransa, İspaniya, Hollandiya və Portuqaliyanın nəzarətindəki onlarlaqoşulduqca dəqiq bir neçə dövləti qeyd edir. İşğaldan azad edilmənin qarşısının alınması son 30 ildə (1990-cı il-dən 2020-ci ilədək) sürətlərini artıraraq davam edir və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı yaranandan bəri 80 keçmiş müstəmləkə müstəqillik qazanıb.
Xarici istilə altında qalmış müstəqil olmayan ərazilər:
17 müstəqil olmayan ərazi hələlik ki, Birləşmiş Millətlər Xüsusi Komitəsinin siyahısında qalmışdır. Bu torpaqlar Fransa, Yeni Zelandiya, Britaniya və Amerika Birləşmiş Ştatları koloniyalarının nəzarət və idarəsi altındadır. Bu ərazilər Amerika Samoası, Angilya, Bermuda, Britaniyanın Virgin adaları, Cayman adaları, Falkland adaları (Malvinas), Fransız Polineziyası, Cəbəlitarıq, Guam, Montserrat, Yeni Kaledoniya, Pitcairn, Saint Helena, Tokelau, Turks və Caicos adaları, Amerika Birləşmiş Ştatlarının Virgin adaları və Sahra adalarından ibarətdir.
Daxili sömrəli kolonializmdən müvəffəqi ayrılma və müstəqillik: Pakistan-dan Banqladeş (Bangladeş), Efiopiya-dan Eritreya, Yugoslaviyadan Bosniya və Herseqovina, Xorvatiya, Makedoniya, Sloveniya, Monteneqro, Serbiya, Serbia-dan Kosova, Sudan-dan Güney Sudan, Kipr Respublikasından Şimali Kipr Respublikası, İndoneziyadan Şərqi Timor, Gürcüstandan Abxaziya və Güney Osetiya.
Daxili sömrgəşilik kolonializmdən uğursuz ayrılma cəhdləri: Kongonun Katanga bölgəsi (Konqo Respublikası), Nijeryanın Biafra bölgəsi, Çeçenistan (Rusiya), Moldovanın Trans-Dinyester bölgəsi, Hindistanın Keşmir bölgəsi və Sri-Lankanın Jafna Tamil bölgəsi kimi yerlərdə bir tərəfli cəhdlər edilib, mərkəzi hökumətin qanunlarının pozulması, təcavüz və yerli hakim təşkilatlarının fəaliyyətlərinin ləğv edilməsi ilə nəticələnib.
oylama qazanması ilə uğursuz ayrılıq cəhdı: Kataloniya, ayrılıq prosesinə federativ hökumətin etirazı səbəbindən İspaniyadan ayrıla bilmədi, buna baxmayaraq ki, ayrılıq üçün federal konstitusiyada dəyişikliklər etmək lazımdır.
Xarici ölkələr və böyük güclərin millətlərin qismətini təyin etməkdəki rolu:
19-cu əsrin əvvəllərində İspaniya imperiyasının çoxlu sayda Latın Amerika ölkələri İspaniyadan müstəqil olduqları zaman, Amerika Birləşmiş Ştatları bu ölkələrin müstəqillik qazanmasına dəstək verdi. Amerika, Macarıstan və Yunanıstan kimi Avropa ölkələrinin də müstəqillik qazanmalarına dəstək verdi. 20-ci əsrin ilk yarısında isə, çoxlu sayda Avropa və Orta Şərq ölkələrinin müstəqilliyi müharibə və həmsədlik ölkələrinin müdaxiləsi və dəstəyi ilə mümkün olmuşdur. . Ona görə də bir gün qardaş, dost, həmfikir ölkələr Güney Azərbaycanın müstəqilliyini dəstəkləsələr, bu bir adi hal sayılacaq..
Qədər və hüquqi status, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının müdaxiləsinə dəvət haqqı
Əgər hökumət əsas hüquqların sistematik olaraq müstəqillik axtaran qrupların pozulmasına yol açdığını açıqlasa, ya da bu qruplar mərkəzi hökumətin açıq hücumuna məruz qalsa, BMT belə zamanlarda müstəqililik tələb edən qrupların hüquq və üstünlüyünü qoruyur və xarici müdaxilə yalnız Təhlükəsizlik Şurasının icazəsi ilə həyata keçirilir. mərkəzi hökumət azlıqların əsas hüquqlarını pozmasa və ya onların hüquqlarını sistemli şəkildə göz ardı etməsə, lakin müstəqililik tələb edənlər hansısa səbəbə görə mərkəzi hökumətdən ayrılmaq və zorakılıqla müstəqil olmaq istəsələr də, BMT bu halda hökumətə hüquq və üstünlüyü verir. Lakin Serbiyanın mərkəzi hökuməti tərəfindən beynəlxalq qanunların uğursuzluğu o qədər açıq idi ki, bu, 1244 saylı qətnamənin verilməsinə səbəb oldu.
BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1244 saylı qətnaməsinin xüsusiyyətləri:
Beynəlxalq münasibətlərdə Kosovun müstəqilliyi üzərindəki prosesin və bu prosesin beynəlxalq hüquq sahəsində döngüsünün vacibliyi göz önünə alınaraq, qısa məlumat vermək məqsədi ilə bu prosesi təsvir edirik. Bu prosesə dair əhəmiyyətli hüquqi və qanuni fərdləşmə və BM üzvlərinin müstəqillik haqqını qəbul etməsi açıq şəkildə görünür.
Təhlükəsizlik Şurası, 10 iyun 1999-cu il tarixli iclasında 1244 saylı qətnaməni qəbul etdi. Bu qətnamə ilə, Serbiya Mərkəzi hökumətindən asılı olmayan Kosovda müvəqqəti bir beynəlxalq hökumət təyin etmək məqsədilə "Kosovo üçün Beynəlxalq Sivil və Təhlükəsizlik Komissiyası (UNMIK)" adlı bir beynəlxalq qurum yaradılması təyin edildi.
1244 saylı Birləşmiş Millətlər Təhlükəsizlik Şurasının qərarının dörd əsas xüsusiyyəti var:
1- Kosova ərazilərində beynəlxalq idarəetmə rejimi qurmaq üçün tamamilə mülki, hüquqi və siyasi səlahiyyətlər vermək.
2- İnsanlıq mənsubiyyətinə uyğun hərəkət etmək və Kosova'da sabitliyi təmin etmək, kriz bölgələrində ictimai nizamı bərpa etmək.
3- Müvəqqəti idarəetmənin məqsədi, Serbiyanın Kosova üzərindəki mərkəzi siyasətini müvəqqəti olaraq dayandırmaqdır.
4- Xüsusi keçici bir hüquq rejimi tətbiq edərək Sırbistanın hüquq düzeninin yerinə yetirilməlidir.
Security council resolution 1244 has the following characteristics
First, a full civic, legal, and political mandate to establish an international administration regime in Kosovo. Second, humanitarian aid for Kosovo, and restoring public order in crisis areas. Third, the Provisional Administration of Kosovo was created to prevent Serbia from imposing its internal colonial discriminatory policies on Kosovo. Fourth, to establish a special temporary legal regime to prevent Serbia from exercising its jurisdiction over Kosovo.
Qərar 1244 Təhlükəsizlik Şurasının tənzimləmələrinə əsaslanan «Kosovo dövlətinin» müstəqilliyinin elanı
2001-ci ilin noyabrında, Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının nəzarəti altında Kosovo Parlamentinin ilk seçkiləri keçirildi. Kosovo Milli Hökumətinin təsdiq edilməsindən sonra, 17 fevral 2008 tarixində, Serbiya, Rusiya və Çinin sərt etirazına baxmayaraq, Kosovo dövləti öz müstəqillik elanını etdi və hazırda 112 ölkə tərəfindən rəsmi olaraq tanınmışdır. . 20-ci əsrin doktrinasından fərqli olaraq, beynəlxalq hüquqda birtərəfli ayrılmanın legitimliyi ilə bağlı əksər beynəlxalq hüquq alimləri hesab edirlər ki, beynəlxalq hüquq sistemində birtərəfli qaydada “ayrılmaq hüququ” və ya “ayrılmanın qadağan edilməsi” ilə bağlı qaydalar mövcuddur. bir dövlətin ərazisində, heç bir mənfi və ya müsbət yoxdur, başqa sözlə, "beynəlxalq hüquqda qadağan olunmayan şeyə icazə verilir". Əgər yeni müstəqil hökumət suverenliyini effektiv şəkildə həyata keçirə bilsə, onun mövcudluğu beynəlxalq hüququn yeni funksiyası kimi məqbul sayılacaq.
Birtərəfli qaydada müstəqilliyini elan etmiş Kosovo məsələsinə gəlincə, beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyası və mövqeyi və hökumətlərin Kosovonun tanınmasına yanaşması göstərir ki, “ərazi bütövlüyü prinsipi” artıq əvvəlki çəkindirici funksiyaya və beynəlxalq legitimliyə malik deyil. Kosovonun müstəqilliyi.Dərbənd xalqlarının, o cümlədən Güney Azərbaycan Türk millətinin müstəqilliyinə yol açır.
Beyanname, Təhlükəsizlik Şurasının 1244 saylı qətnaməsi və Beynəlxalq Məhkəmənin "Konstitusiya Çərçivəsi"(Constitutional Framework) ilə uyğun olduğunu bildirir. BMT Müqaviləsinin xüsusən 24. və 25. maddələri və Təhlükəsizlik Şurasının yeddinci hissəsinə əsaslanaraq, Təhlükəsizlik Şurası beynəlxalq hüquqdan doğan öhdəlikləri yerinə yetirən qətnamələr qəbul edə bilər. 1244 saylı qətnamə açıq şəkildə BMT Müqaviləsinin yeddinci hissəsinə əsaslanaraq qəbul edilmişdir və nəticə olaraq beynəlxalq hüquqi öhdəlikləri yerinə yetirir. Birləşmiş Millətlər Kosova Missiyasının (UNMIK) təlimatları, xüsusilə 2001-ci ildə hazırlanan "Konstitusiya Çərçivəsi" daxil olmaqla, Qətnamə 1244 və nəticə olaraq Müqavilə tərəfindən icazə verilmişdir. Bu səbəbdən, Təhlükəsizlik Şurası qətnamələri kimi, "Konstitusiya Çərçivəsi" daxil hüquq daxili xüsusiyyətlərinin yanı sıra beynəlxalq hüquqi xüsusiyyətlərə sahibdir və beynəlxalq hüququn bir hissəsini təşkil edir. Nəticə olaraq, 17 Fevral 2008 tarixli bəyanatın beynəlxalq hüquqa, Təhlükəsizlik Şurasının 1244 saylı qətnaməsinə və "Konstitusiya Çərçivəsi" ilə uyğun olduğu nəticəsinə varılır.
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin birtərəfli müstəqilliyin qanuniliyinə dair müsbət qərarı
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi Kosovonun birtərəfli qaydada müstəqilliyini elan etməsi ilə bağlı işdə müqəddəratını təyinetmə hüququnun lehinə tərəzidə müsbət qərar verib. Məhkəmə açıq şəkildə qeyd etdi ki, beynəlxalq hüquqda “ölkələrin ümumi mövqeyi müstəqillik bəyannaməsinin beynəlxalq hüquqa zidd olduğuna dair heç bir sübut təqdim etmir; əksinə, beynəlxalq hüquqda müstəqilliyin elan edilməsinə ziddiyyət yoxdur. ərazi bütövlüyü prinsipi yalnız dövlətlər arasında münasibətlər sahəsində məhduddur.(ölkə daxilindəki millətlər deyil).
Beynəlxalq Adliyyə Məhkəməsi nəticə olaraq aşağıdakı özət icraatında davam edir:
"Məhkəmə nəticə etdi ki, 17 fevral 2008 tarixli bəyanatın təsdiq edilməsi, (a) beynəlxalq ümumi hüquq qanunları, (b) Təhlükəsizlik Şurasının 1244 saylı qətnaməsi, (c) konstitusiya hüququnun qaydalarını pozmayıb. Nəticədə, bu bəyanatın qəbulu, beynəlxalq hüququn tətbiqi üçün heç bir qaydan pozmayıb."
To bring its reasoning to a close, the Court summarizes its conclusions as follows: «The Court has concluded above that the adoption of the declaration of independence of ۱۷ February ۲۰۰۸ did not violate general international law, Security Council resolution ۱۲۴۴ (۱۹۹۹)، or the Constitutional Framework. Consequently, the adoption of that declaration did not violate any applicable rule of international law.»
Kosovonun müstəqilliyinin tanınması
beynəlxalq hüquq qaydalarını pozmaqda ittiham edilən tabu təxribatı idi və Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi tərəfindən təsdiqləndi və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən rəsmən tanındı. Kanada, Yaponiya, Macarıstan, Bolqarıstan, Xorvatiya, Amerika və Türkiyə də daxil olmaqla bir çox ölkələr Kosovonu müstəqil dövlət kimi tanıyıb (19 fevral 2008-ci ildən). Lakin Serbiya hökuməti Kanada və Yaponiya da daxil olmaqla ölkələrin səfirlərini çağıraraq öz etirazlarını bildirib. Kosovonun müstəqilliyinin tanınması bu çətin və amansız oyunda Kosovonun qələbəsi, Serbiyanın isə əvəzedilməz məğlubiyyəti demək idi.
Kosovonun müstəqilliyinin birtərəfli tanınması ilə Fars Fikir odası, BMT-də “müstəqilliyin birtərəfli legitimliyi” ilə bağlı qorxu və narahatlığını gizlədə bilməyib. Fars faşist rejimi rəsmi olaraq Kosovonun, Güney Sudanın və Şərqi Timorun müstəqilliyinə qarşıdır, lakin siz beynəlxalq sənədləri saxtalaşdırmaqla, akademik təhlillər arxasında gizlənməklə onların qəzəb və incikliyini asanlıqla başa düşə bilərsiniz. İranın akademik təhsil mərkəzlərində və tədqiqat mərkəzlərində iki Fars mənbəsinə nəzər saldıqda, onların beynəlxalq hüquq nəzəriyyəçilərinin nəzəri baxışlarına əsaslanan sənədləri saxtalaşdırmaq və səhv tərcümə və təhriflərdən istifadə etmək üsulları məni təəccübləndirmədi. Bu, doğrudan da, dağıntılara görə məsuliyyət daşıyanların sadəlövhlüyünü və axsarlığını nümayiş etdirir.
Örnək olaraq yalan iddialar:
- "Kosovonun müstəqilliyi BMT-dən keçmədən Vaşinqton və bəzi Avropa ölkələrinin birbaşa dəstəyi ilə əldə edilib!"
- Kosovonun müstəqilliyinin tanınması kollektiv şüurun və insanlığın istehzasıdır.
- Vaşinqtonun izlərini Çexiya və Slovakiyanın ayrılması, Yuqoslaviyanın dağılması və Şərqi Avropadakı digər iqtisadi, siyasi və hərbi konsolidasiyalarda görmək olar.
- Birtərəfli müstəqilliyin Kosovo üçün heç bir beynəlxalq dəyəri yoxdur.
- Kosovonun birtərəfli müstəqilliyi Balkanlardakı pravoslavlar üçün ağrıdır, çünki bu, siyasi eniş-yoxuşlarla ciddi problemlər yarada bilər. Burada islamın Fars şiə düşüncəsi üçün şüarı unudulur. Çeçenistan, Şərqi Türküstan və Qarabağdakı müsəlmanların hekayələri kimi.
- Bu, Kosovonun birtərəfli müstəqilliyi (İrandakı faşist rejimi üçün narahatçılıq) və bütün dünya üzrə digər separatçı tələblər üçün təhlükəli presedent ola bilər və ölkələrin (o cümlədən İranın) bölünməsinə və dağılmasına səbəb ola bilər.
- Lakin İranın faşist siyasi elitasının qəzəbi yeni deyil və buna bənzər davranışı əvvəllər də nümayiş etdirib. 2012-ci il sentyabrın 12-də Amerika Konqresinin üzvü Dana Rohrabacher (Respublikaçı-Kaliforniya) qətnamə layihəsi təqdim edərkən Konqres bəyan etdi ki, azərbaycanlılar İran rejimi altında yaşasalar da, əslində Fars deyillər, Türklərdir və Azərbaycan Respublikası ilə İran (Güney Azərbaycan) arasında Araz çayı sərhəddi ilə ayrılmış bir xalq olduqlarını ifadə edən Konqres anlayışını əks etdirən onların bir parçası olduqlarını ifadə etdi. Ona görə də hesab edirik ki, onların öz müqəddəratını təyin etmək hüququ olmalı, müstəqil ölkə olmalıdır. "Bu, Güney Azərbaycan xalqının təbii haqqıdır, onların ölkənin siyasi quruluşunu seçmək hüququ var və bu tələbi Vaşinqton bürokratları və ya İran diktaturası müəyyən etməməlidir. Azəri Türklərinin öz suverenliyi və müstəqilliyi var. Azərbaycan Respublikası. Niyə Azəri Türkləri İranda da eyni seçimi edə bilmirlər?” Məqsədinə çatmaq üçün onların azad seçim yolu ilə öz müqəddəratını təyin etmə hüququna malik olmalarına dəstək olmalıyıq”.
Rohrabacher Dana (R-CA): “The Azeri people have an innate right to choose their own political structure and chose their country «, said Rohrabacher.» It’s not up to bureaucrats in Washington or the mullah dictatorship in Iran. The ethnic Azeris in the Republic of Azerbaijan enjoy sovereignty and independence; there is no reason why her Azeri population in Iran should not be able to make that same choice. "
Ölkələrin müstəqilliyinin tanınması və tanınmaması barədə doktrinlər haqqında
Son 100 ildə ölkələrin müstəqilliyinin tanınması və tanınmaması barədə 4 növ doktrinə şahid olmuşuq:
Birinci növ: Köhnə siyasət, tanınmama doktrinidir ki, müstəqil dərəcədə olan ölkələrin elan edilməsi üzərində mərkəzi hökumətlərin əlində effektiv vasitədir və heç bir ölkə onu rəsmi olaraq tanıya bilməz. 1945-ci ildə müstəqil Mənçu Hanlığı (1932-1945) və Şərq Türkistanı müstəqil respublikası (1944-1949) Çin Kommunist Partiyası tərəfindən işğal edildi. Katanga, Konqo hökuməti tərəfindən ələ keçirilmədən 8 il (1956-1963) müstəqil idi. Güney Rodvey 1965-ci ildə müstəqillik elan etdi və bəzi digər dövlətlər ki, dünya ictimaiyyəti tərəfindən rəsmi olaraq tanınmamışdır və milli mübarizələr hələ də onlarda davam edir.
İkinci növ: İstiqlal qazanmış yeni ölkələrin qanun siyasətləri, tarix boyu bir çox ölkələr, ənənəvi koloniyal hakimiyyətdən çıxmaq üçün mübarizə aparmışlar, belə ki Hindistan və Pakistan, Kenya və Britaniya, Indoneziya və Hollandiya.
Üçüncü növ: Yenilənmiş siyasət güncəl dövlətlərə mənsub olan millətlərə aid edilir, onlar daxili kolonial sistemi ilə mübarizə apardılar və özlərini müstəqil etdilər, məsələn Pakistan-dan Banqladeş, İran-dan Bahreyn, Indoneziya-dan Şərqi Timor, Eritreya-dan Efiopiya.
Dördüncü növ: Tamamilə yeni siyasət isə, kimi Kosova Sırbistan-dan və Güney Sudan Sudan-dan müstəqil olmaq istəyən digər millətləri əhatə edir, məsələn İspaniyadakı Basklar və Katalanlar, Çində TiBet və Uyghuristan, Çeçenistan, Tatarstan və s. İstiqlal qazanmış yeni ölkələrin müstəqilliklərini beynəlxalq hüquqda gücləndirməsi və onların rəsmi şəkildə tanınması, "qərar vermə hüququ" əsasını gücləndirir və milli hökumət formalaşdırmaq və müstəqillik elan etmək üçün imkan yaradır. Bununla birlikdə, "ərazi bütövlüyü və ölkələrin daxili məsələlərinə müdaxilə etməmə" prinsipinin köhnəlmiş olduğu və həmsədrlərin ərazi bütövlüyünə qarşı çıxılmasına səbəb olduğu deyilə bilər.
Rusiya-Ukrayna müharibəsi və "Öz müqəddəratını təyin etmək hüququ"
Tarixən Rusiyada öz müqəddəratını təyinetmə hüququ həmişə inkar edilib. Tatarlar kimi Rus olmayan millətlərin qismətini Öz müqəddəratını təyin etmək hüququ tarixi olaraq Sovet rejimləri tərəfindən inkar edilmişdir. Millətlərin öz müqəddəratını təyin etmək hüququ verilməsi sözü, Lenin və Stalin'in dolandırıcılıqlarından biri olmuşdu və Sovet İttifaqı daxilindəki Rus olmayan millətlər üçün bu prinsipin qadağan edilməsi açıq şəkildə ortaya çıxmışdı. 1990-larda eyni Rusiya rejimi, Çeçen xalqını öz qismətlərini təyin etmə hüququ cürmündən məhrum etdi və minlərlə Çeçeni hücumla və qətllə öldürdü. Bundan sonra, 2008-ci ildə Gürcüstana hücum edərək və 2014-cü ildə Krımı işğal edərək Ukraynını zorla Rusiyaya birləşdirdi və silahlı müxalifətlərini Rus azlıqlarını qoruma bahası ilə Ukraynanın şərqinə göndərdi. . 24 fevral 2022-ci ildə Rusiya Ukraynadakı rus azlıqların hüquqlarını dəstəkləmək bəhanəsi ilə Ukraynanın dilini və kimliyini yox etmək kimi faşist məqsədi ilə müstəqil ölkə Ukraynaya hücum etdi.
Rusiya uzun illərdir ki, ukraynalıların hüquqlarını pozur və onların ayrı bir millət kimi (distinct nation) kimliyini inkar edir. Bununla belə, Ukrayna hökuməti rus azlıqlarının hüquqları ilə bağlı nə ədalətli, nə də demokratik davranıb. Qərbyönlü Kiyev hökuməti dövlət qurumlarında rus dilinin tədrisini və istifadəsini məhdudlaşdırıb və ondan yalnız Ukrayna dili kimi istifadə edir. Rus azlığı Kiyev hökuməti tərəfindən ayrı-seçkiliyə məruz qaldıqlarını iddia edir və bəzi rus əsilli ukraynalıların Rusiyaya dəstək bəhanəsi ilə dövlət vəzifələrindən uzaqlaşdırıldığı iddia edilir. Lakin onların heç biri Rusiya faşist rejiminin Ukrayna ərazisinə hərbi hücumuna haqq qazandıra bilməz. Məqalənin mövzusu müharibənin təhlili olmasa da, bu amansız və qeyri-sabit müharibə və Ukraynanın Rusiya ərazisindəki hərbi bazaya raket hücumu olmadan istifadə etdiyi qəribə müdafiə taktikası şübhəli görünür. Rusiya və Ukrayna Minsk (2014) razılaşmalarını qəbul etməli, Donetsk və Luqanska muxtariyyət verməlidir.
Təəssüf ki, Rusiya və Qərb ülkələri öz müqəddəratını təyinetmə hüququna, ölkələrin müstəqilliyinə və suverenliyinə hörmət edən ikitərəfli yanaşmanı qəbul etmir. Həm ABŞ-NATO-nun İraqa hücumu, həm də Rusiyanın Gürcüstan və Ukraynaya hücumu beynəlxalq hüququ pozdu. Hər iki tərəf öz zehni arqumentlərinə əsaslanırdı. ABŞ 11 sentyabr hücumlarından sonra onların təhlükəsizliyindən narahat idi və səhvən İraqın nüvə silahına malik olduğuna inanırdı. Eynilə, Rusiya NATO-nun genişlənməsindən narahat idi və Ukraynanın demokratikləşməsini özü üçün təhlükə kimi görürdü.
Həmçinin, Rusiya Ukraynanın öz müqəddəratını və suverenliyini təyin etmək hüquqlarını və hər hansı digər ölkənin narahatlığından asılı olmayaraq, Avropa İttifaqına, NATO-ya və hər hansı digər təşkilata daxil olmaq barədə qərar vermək hüququnu inkar etməkdə öz təhlükəsizliyini hesab edir. Odur ki, öz müqəddəratını təyinetmə hüququ sülh dövründə demokratik və sülh yolu ilə müzakirə edilməlidir.
Rusiya qoşunlarının Ukraynaya son soxulları son 200 ildə bir neçə rus işğalını, eləcə də 1946-cı ildə faşist İran rejiminin Güney Azərbaycana vəhşicəsinə işğalını xatırladır. Dünya gücləri öz müqəddəratını təyinetmə hüququ prinsipindən öz siyasi məqsədləri üçün istifadə edə bilsələr də, Güney Azərbaycan Türkləri kimi məzlum insanlar vətənlərini faşist Fars rejiminin işğalından azad etmək və öz müstəqil dövlətlərini yaratmaq üçün mübarizədən heç vaxt əl çəkməyəcəklər.
Öz müqəddəratını təyin etmək hüququ və Güney Azərbaycan
The right to self-determination and South Azerbaijan
Azərbaycan Türk xalqı, müstəqillik qazanmağa və öz vətənlərini fəlakətdən azad etməyə ümidvər olaraq, məşrutiyət dövründən öncə də, iqtisadi vəziyyətin dərin analizində, təcrübəli insan qüvvələrinin və sənaye və bazar sahiblərinin Məhrəcana migrasiyasında və Tabrizdəki Türk siyasi elitasının nüfuzunun azalmasında şahid olmuşdur. Lakin bin illik hökmdarlık tarixinə malik olmaları səbəbiylə, bu problemlərin düzəliş və reformlarla həll edilə biləcəyinə inanırdılar. Naserəddin Şahın atentatı (Fars terroristi Rəza Kermaninin tərəfindən) və Fars elitinin Qacar sarayında nüfuzunun və gücünün artması və Tehranda Türk elitasının gücünün zəifləməsi ilə birgə, Məzəffərəddin Şah dövründəki reform dövründəki güc savaşı açıq şəkildə başladı və Tabrizdəki Türk elitinin veliahdi nüfuzunun itirilməsi yalnız paytaxtı Şovinizm üçün faydalı olaraq görməyə başladı, amma Azərbaycanın siyasi, iqtisadi və mədəni gücü günü-gündən zəifləməyə başladı.
Güney Azərbaycanda və Təbrizdə Türk ziyalıları və siyasi elitaları konstitusiya islahatları hərəkatı zamanı regional güclərini Tehranda mərkəzləşdirilmiş hökumətə itirməkdən narahat idilər. Ona görə də Azərbaycanda və Təbrizdə Türk ziyalıları düşmənin (Farsın siyasi elitası) yumşaq çevrilişi ilə bağlı həyəcan təbili çaldılar. Bu səbəbdən də konstitusiya qanunu layihəsinin hazırlanması ərəfəsində Azərbaycan Türk aydınları ilk dəfə olaraq “mərkəzli Türk təfəkkürü” nəzəriyyəsindən istifadə edərək, öz maraqlarını üstün tutaraq “öz müqəddəratını təyin etmək” anlayışını Azərbaycana bağladılar. bütöv İran əvəzinə dövlət və Azərbaycanın konstitusiya konstitusiyasında zədələnmiş siyasi çəkisini qorumaq üçün Tehranda mərkəzi hökumətə təzyiq göstərərək konstitusiya dəyişikliyinə dövlət və əyalət birlikləri prinsipini əlavə edərək, Azərbaycanın siyasi mövqeyini qoruyub saxlamağa və sabitləşdirməyə nail oldular. Lakin davamlı siyasi iğtişaşlar və Qacar hakimiyyətinin zəifliyi səbəbindən heç vaxt həyata keçirilmədi.
Tehranda yeni Qacar hökumətinin konstitusiyanın fəaliyyətini dayandırmasından və Rusiya və İngiltərənin müdaxiləsindən sonra Təbriz inqilabçıları ilə Tehran hökuməti arasında qarşıdurma daha da şiddətləndi. Mərkəzi hökumətin ağır hücumlarına və Təbrizi mühasirəyə almasına baxmayaraq, Təbriz inqilabçıları 11 ay ərzində məşrutə inqilabını yaşatmaqda müvəffəq oldular. Amma Tehranda rus və ingilis ünsürləri arasında hakimiyyət mübarizəsi mərkəzi hökumətin dağılması ilə pik həddə çatdı və bu, Tehranın Britaniyaya bağlı qüvvələr tərəfindən tutulmasına səbəb oldu.
Təəssüf ki, Təbrizin müstəqillikçi liderləri, güc mərkəzindən çıxmaqla və Tehrana səfər edərək, strateji səhvə yoluxdular. Mərkəzçilər tərəfindən (əsasən İngiltərəyə bağlı Fars siyasətçiləri, müqəddəslik haqqında yalan iddialarını apararaq), əyalət və vilayət hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərinin mərkəz tərəfindən ləğv edilməsi və Ədliyyə Nazirliyinin qanunvericiliklə pozulması səbəbi ilə daha dərin münaqişələr oldu. Danışıqların uğursuzluğundan sonra, mərkəzləşmə tərəfdarları Tehran'da şiddət tətbiq edərək, müstəqillikçi idealları məhv etdilər.
Nəticədə Fars siyasi eliti, İngiltərə və Fransa qarşı siyasət tətbiq edən məşrutiyət qərarlarını həyata keçirən vəzifəli şəxslərə çevrildi və Təbriz İnqilabı liderləri dövlət vəzifələrindən imtina etdilər. Axırda, illər davam edən siyasi qarışıklıqların nəticəsində, İngiltərə tərəfindən nəzarət altına alınmış hərbi dövlətçi bir Tacik-Fars, Reza Pahlavi kimi tanınan, Qacar Türk hökumətini devirdi və onun yerinə təyin edildi.
Bundan sonra bütün Quzey və Güney Azərbaycan “Mərkəz Azerbaycan Türk Düsüncesi” nəzəriyyəsinə əsaslanan istiqlal mübarizəsi müxtəlif yollarla davam etdi. Kuzeydə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin (1918-1920), Güneydə isə Şeyh Muhammed Xiyabani İsyanı (1920) və Pişəvər (1945-1946) və Müsəlman Xalq Hərəkatının (1979) milli rəhbərliyi müxtəlif dərəcələrdə davam etdi. “Hareketler “Meydanı” və Şimali Azərbaycanın yenidən istiqlaliyyəti (1989-1991), “Mərkəz Azerbaycan Türk Düşüncesi” “Birleşik Azərbaycan”ın və müasir Güney millətinin lideri mərhum Əbül-Fəzl Elçibəy tərəfindən ifadə edilmişdir. Amma Azərbaycan milli hərəkatının düşmənləri, Fars faşizmi ilə yanaşı, Azərbaycanın sağçı paniranistləri və Azərbaycanın solçu kommunist paniranistləri milli hərəkatı idarə etmək və xüsusən xaricə yönəltmək üçün oraya sızıblar. və "düşünən" Azərbaycan Türklərini vurmağa çalışırlar mərkəzə. Yetmişinci illərdə daşqalaq edilməsinə baxmayaraq, milli fəalların ifşası ilə onlar tarixi xəyanətlərini təkrarlaya bilmədilər.
Müasir milli hərəkət öncəki milli qalxışların davamıdır və indi milli uyanış çox geniş bir fenomendir. Biliyoruz ki, hər hansı bir hərəkət arxasında güclü parti və təşkilatlar olmadan müvəffəqiyyətli olmamışdır və heç bir zaman olmayacaq. Bununla birlikdə, İran rejimi müxalif qurumlar və siyasi partiyaların qurmağa çalışmasını zorla saxlayır və onların yaradılmasını faktiki olaraq mümkünsüz edir. Hal-hazırda, ən böyük təhqir özündən kənara ölkədə parti və təşkilatların olmaması və xaricdə güclü partiyaların və təşkilatların olmaması ilə bağlıdır.
Amma bütün çətin məsələlərə baxmayaraq, milli hərəkatın təşkilatları birgəliyinə və dəstəkləşməsinə görə ölkədə uğurlu olub. Onlar milli və mədəni fəaliyyətlərini yeraltı və şəbəkə şəklində təşkilatlandırırlar. Məydançıların fedakarlıqları demokratik prinsiplərə və milli hərəkatın əsaslarına hörmət edərək öz canları ilə bütün təhlükələri gözə alırlar və Çətinlikləri dözürlər və ancaq vətənlərinin işğalçı və faşist Fars rejimindən azad olunmasını, millətlərinin azadlığını və rifahını düşünürlər.
sürgündə olan Azərbaycan Milli Hərəkati, demokratiya və siyasi azadlıqlar mühitindən istifadə edərək Milli Hərəkatın səsini beynəlxalq səviyyədə eşitməyə nail oldu. Onlar, öz teoriyasını və planını mərkəzi Fars təxribatından asılı olmayaraq tərtib edərək təbliğ etdi və fəşist Fars propagandası ilə mübarizə apararaq çıxış etdi. Bununla birlikdə, bir çox səbəblərdən dolayı uğurla lobbi fəaliyyəti aparmaq və təşkilatlararası uyğunluğa nail olmaq mümkün olmadı.
Güney Azərbaycan milli Hərəkətı əsasən özünü mədəni və şiddətsiz bir hərəkət kimi nəzərdə tutmuşdur. İranın gizli xidmət dəstlərinin bəziləri milli hərəkatın içərisində sahte şəbəkələr yaratmağa çalışdılar ki, bu da milli hərəkatı özündən uzaqlaşdırıb və nəticədə milli hərəkatı şiddətli bir hərəkət kimi təhqir edərdi, amma milli aktivistlərin arifliyi sayəsində onların planları uğursuz oldu. Əgər belə isə, digər İran rejimi qarşısındakı müqavimət hərəkatları, bizim ortaq düşmənimizə zəiflik vermək üçün vacibdir. Ancaq, Fars mərkəzli və pan-İranlı qüvvələrin bəziləri milli hərəkatın istiqamət və məqsədləri ilə ziddiyyətli olaraq milli-mədəni hərəkəti digər şiddət təhlükəsizliyi qrupları ilə (Muhacirin-i Fars, Saltanat-talab, İslah-talab, Fars solçu qrupları və Kürd terrorçu qrupları) birləşdirərək milli-mədəni hərəkatın üzərində bəzi nağd addımlar atdılar. Və hətta Elovəz, Beluçi qrupları ilə də səmimiyyət qaydalarının qorunması ilə yanaşı, Güney Azərbaycan milli Hərəkatı daima digər etnik qruplarla İran rejimi qarşısında mənəvi mübarizədə və onların məşru mübarizəsi ilə birləşdiyini bəyan edir və bu əsasları və sərhədləri qoruyaraq davam edir.
Yüz illik mədəni-linqvistik assimilyasiya və bütün sahələrdə qeyri-bərabər qarşıdurma nəticəsində yaranan ağır şəraitə, o cümlədən təbliğat və mərkəzi Azərbaycan milli düşüncəsi ilə fəal kadrların olmamasına baxmayaraq, Azərbaycan milli hərəkatı sağın zərərvericisini dəf etməyə müvəffəq oldu. qanad paniranistlər və pan-Fars Azərbaycan kommunisti sol. Farslar Azərbaycanın milli hərəkatının bir hissəsi oldular və əbədi olaraq “öz müqəddəratlarını təyin etməyi” öz həqiqi yollarına “Azərbaycan Mərkəzli Türk Doşunce Sistemi” qoydular. Türk Azərbaycan Mərkəzinin Düşüncə Sistemi”. İndi Azərbaycan milli hərəkatı üç onillikdən sonra onlarla şəhid, yüzlərlə yaralı, minlərlə əsir və sürgün verməklə düşməndən “haqq” məsələsini qürurla dəf edərək “öz müqəddəratını təyin etmək” mərhələsinə qədəm qoyub.
Son üç onillikdə Güney Azərbaycan xalqı İranın zalım Fars azlıq rejimindən sivil və səbirlə yalnız öz “əsas hüquqlarını” tələb edib. Hətta sivil və dinc şəkildə küçə etirazları da təşkil ediblər. Amma təəssüf ki, təkzib və təzyiqdən başqa heç nə almadılar. Babək qalasında hərəkatın kütləviləşməsindən (1379-81) sonra repressiya daha da gücləndi və 2005-ci ilin iyununda Azərbaycanda baş verən ümumxalq üsyanı ilə milli hərəkat pik həddinə çatdı. Hərəkat yeni mərhələyə qədəm qoydu və rejim tamamilə təhlükəsiz şərait yaratmaqla Təbrizdə və Azərbaycanın digər şəhərlərində faktiki olaraq elan olunmamış hərbi vəziyyət tətbiq etdi. 2008-ci ildə Azərbaycan xalqı Fars Yaşıl Hərəkatını boykot edərək mərkəzçilərdən tamamilə ayrıldı. 2012-ci ilin martında yüz min nəfərin (Səhənd stadionunda Traktör Azərbaycan-Əl Cəzirə oyununda) və milyonlarla canlı televiziya tamaşaçısının iştirakı ilə “Güney Azərbaycan İran deyil” pankartının nümayişindən sonra Azərbaycan xalqı bunu rədd etdi. paniranistlər və manqurtçular və açıq şəkildə elan etdilər ki, öz taleyini həll etməyin yeganə yolu mərkəzi hakimiyyətin faşist işğalçılarını tarixi Azərbaycan torpağından qovmaq, onların Güney Azərbaycanın qanuni ayrılma və müstəqillik hüquqlarını müdafiə etməkdir.
* Hər bir siyasi hərəkatın, o cümlədən Güney Azərbaycan Milli Hərəkatının öz taktikası, strategiyası və hədəfləri var .Sabit, sürüşməyən, dayağı olması üçün onun möhkəm ideologiyası olmalıdır. Yəni dini və şəxsi inanclarla yanaşı, kollektiv inanclar və milli ideologiya da önə çəkilməlidir. Güney Azərbaycan Milli Hərəkatının milli ideologiyası "istiqlaliyyət təfəkkürüdür". Bu, “Azərbaycan Mərkəzli türk düşüncə sistemi” nəzəriyyəsindən irəli gəlir ki, onun əsas prinsiplərini, azadlıq və istiqlal, liberal demokratiya, ümumbəşəri insan haqları və vətənpərvər millətçilik təşkil edir. O, irqçiliyi və ifrat millətçiliyi (və ya kor millətçiliyi) rədd edir.
Azərbaycan Milli Hərəkatı, partiya hərəkatı deyil və ya şəxsi liderliyə sahib deyil. Bu, gerçək milli bir hərəkat olaraq, bütün millətin vahidliyini əhatə edir və medeniyyət və plüralizm üsulları ilə öz məqsədini - milli dövlətin yaradılması və müstəqillik elanı - həyata keçirir. Bu fəaliyyətlər minimum tələbləri əldə etmək üçün olur, məsələn, 15-ci maddənin icrası üçün mübarizə aparmaq, özümüdərəcəliyin, federallığın və konfederalizmin əldə edilməsi ilə əhatə edilir, maksimum müstəqillik arzusu ilə bağlıdır və milli hərəkatın ən sadə fəaliyyətləri belə milli hərəkatın bir hissəsidir. Bununla birlikdə, bu taktiklərin hər birinin dəstəklənməsi üçün, hətta minimum tələblərin 15-ci maddəsinin tətbiqi üçün də ana dili üzrə təhsil "Mərkəzi Türk Azərbaycan Düşüncə Sistemi" əsasında və "müstəqillik" ideologiyasına dəstək ilə edilməlidir, belə ki, İran faşist rejimi və Azərbaycan düşmənlərinin qeyri-müstəqil federalizm və cinayətkarlarla bağlı müxtəlif əfsanələrinin örtüyü altında aldatma cəhdlərinə qarşı qoyulmalıdır.
Qətiyyətlə inanıram ki, “Azərbaycan Mərkəz Türk Sistem Dualizmi” nəzəriyyəsinin həyata keçirilməsi ilə yanaşı, mərkəz olmalı olan xalqın müxtəlif səviyyələrində hərəkət ideologiyası kimi “müstəqillik düşüncəsi” mentalitetini yaratmaq lazımdır. Ölkəmizin, Azərbaycanın müqəddəs ümidlərinə çatmaq üçün milli hərəkatın “yol xəritəsi”nin çəkisi nəzərə alınmalıdır.
Son söz
İşğal altındakı millərlər öz haklarına və beynəlxalq qanunların, demokratiyanın, insan hüquqları konvensiyalarının və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının onların müdafiə edəcəyi inancına sahib olaraq hər zaman artan bir şəkildə bilinçlənir. Hazırda, Azərbaycanın cənubu kimi işğal altında olan bütün millətlər, öz istəqlalı və azadlığı üçün daha bir müəyyən və inamlıdırlar. Əlbəttə, hər millətin öz kimliyinin müəyyən edilməsi prosesi öz xüsusi şərtlərindən keçir və hazırda beynəlxalq şərtlər nəzərdə tutulsa da, artıq hər hansı bir işğal altındakı millət dayanılmaz şərtləri təhlükəsizləşdirmək üçün məcbur deyil.
İndi Azərbaycan Türk milləti nəinki öz düşməni olan Fars faşizmini tanıyır, həm də xalqların öz müqəddəratını təyin etmək hüququ, demokratiya və qlobal insan haqları ilə Fars faşizminin xas düşmənçiliyini dərk edir.
Buna əsasən, beynəlxalq təşkilatların gözləntisi insan haqları, azadlıq, ədalət və demokratiya tərəfdarı olduğunu özünəməxsus hesab edən vəziyyətdəki şəxslərdir. Milli və ya qrup məsələlərini gözətərək, Güney Azərbaycanın hakimiyyət təyin etmə və müstəqilliyin müdafiəçiləri olmalıdırlar.
Azərbaycan milli hərəkatı, beynəlxalq qanunlara tabe olmaqla birlikdə vətəndaş mübarizəsi üsullarını tərəqqi etdirməklə, beynəlxalq təşkilatların susqunluğu vətəndaşların soyqırımı və xalqının qətlə yetirilməsinin artması halında həmişə gözləməyəcəkdir, hətta xalqlarının məzarları üzərində insan hüquqları göz yaşları tökən beynəlxalq təşkilatların gəlişi üçün gözləməyəcəkdir! Və qətil və məğlub birlikdə qınamaq və müzakirə masasında qarşısını almaq istəyəcəkdir! Fars faşist rejiminə belə bir xəbərdarlıq 2018-ci ilin noyabrında on minlərlə insan tərəfindən “Ya Çexoslovakiya, ya Yuqoslaviya; seçim sizndir” pankartı qaldırılaraq edilib. Odur ki, Güney Azərbaycan Türk milləti qanuni müdafiə hüququndan istifadə edərək millətinin öldürülməsinin qarşısını almaq üçün silaha sarılaraq Fars faşizminə və işğalçı düşmən qüvvələrinə qarşı duracaqdır. Şübhəsiz ki, milli iradə və Türk dövlətlərinin Azərbaycan Türk millətinin yanında güclü varlığı, dost və müttəfiq ölkələrin dəstəyi Fars faşizminə tarixi cinayətləri təkrarlamaq cəsarəti verməyəcəkdir.
Umud Düzgün- May 18.2022
Əlavələr:
“Millətlərin öz müqəddəratını təyinetmə hüququ”na tarixi yanaşmaya çevrilməklə
Sovet İttifaqı və Şərq blokunun dağılmasından sonra, müstəqil respublikaların yaradılması və onların yeni üzvləri kimi beynəlxalq cəmiyyətdə mövcudluğu, beynəlxalq hüququn "xalqın qərarını təyin etmə hüququ"na qarşı maraqın açıq şəkildə artmasına səbəb olmuşdur. Son onillikdə, Şərq Timor, Kosova və Güney Sudan kimi 20-dən çox yeni ölkənin yaradılması "xalqın qərarını təyin etmə hüququ"nun "ölkə ərazi bütövlüyü prinsipi"ndən daha vacib və üstünlüyünü sübut edir.
Burada müxtəlif ölkələrdə " Millətlərin öz müqəddəratını təyinetmə hüququ "nun tətbiqi və müstəqillik qazanma prosesinin qısa və məqsumlu bir nəzəriyyə ilə izahı üçün qısa bir baxış verirəm:
Güney Sudan
Britaniyanın Sudanıdan istixalından sonra (1950-ci illər) Şimal və Cənub Sudan arasında münaqişə başlanıb və 2005-ci ildə sülh müqaviləsi ilə sona çatdı. Mərkəzi hökumət ilə razılaşma əldə edildikdən sonra, Güney Sudan 2011-ci ildə referenduma 98.8% bəhanəsi ilə müstəqillik üçün rəy verdi. Sudan hökuməti ilk olaraq onu rəsmi şəkildə tanıyan ölkə olaraq qeydə alındı. Güney Sudan dünyada 196-ci, BMT-nin 193-cü üzvü olaraq yaradıldı.
Kosovo
Yuqoslaviyanın parçalanmasından sonra 1989-cu ildə Kosovanın Özerkliyi Serbiya tərəfindən ləğv edildi. 1996-cı ildən Kosova xalqının azadlıq hərəkatı başlayıb. 1999-cu ildə NATO Serbiyaya qarşı müdaxilə etdi və BMT Kosovonu idarə etməyə başladı və sonda Kosova 2008-ci ildə müstəqilliyini birtərəfli elan edən ilk ölkə oldu və Birləşmiş Millətlər Məhkəməsindəki 14 hakimdən 9-u Kosovonun müstəqilliyini dəstəklədi. Dünya ölkələrinin yarıdan çoxu (112 ölkə) tərəfindən tanınır.
Abxaziya və Osetiya
Bu iki ölkənin inkişaf mərhələləri Rusiyanın müdaxiləsi və onun qoşulma siyasəti səbəbiylə fərqlidir, amma onlar bəzi hallarda Kosova formulu ilə uyğunlaşmışdır. 2008-ci ildə Gürcüstanın hökumətinin hücumundan sonra müstəqillik elan etdilər. 26 avqust 2008-ci il tarixində Rusiya Federasiyası Güney Osetiya Respublikası ilə birlikdə Abxaziya Respublikasını rəsmən tanıdı. Bu addımın ardından, üç dövlət də onu tanınmış bir ölkə səviyyəsinə yüksəldi. Abxaziya və Güney Osetiyanın tanınması qətədiyyətlə bəşəriyyətin 4 üzv ölkəsi tərəfindən təsdiq edilməsi, onlardan biri dünyanın böyük güclərindən biri və Birləşmiş Millətlər Təhlükəsizlik Şurasının qalıcı üzvü olan bir ölkə tərəfindən dəyərli idi. Rusiyanın bu addımı Avropa, Asiya və Amerikada bir sıra ölkələrdən çox mənfi reaksiyalar doğurdu və bu ölkələr tərəfindən tanınmaq kimi bir addım beynəlxalq hüququn pozulması, yəni Gürcüstanın ərazi bütövlüyünün pozulması kimi qiymətləndirildi. Buna baxmayaraq, Kosovanın müstəqilliyinin tanınması zamanı belə bir ittiham, yəni Birləşmiş Millətlər üzv ölkələrinin birində, Serbiyaya mənsub olan bu rayonun müstəqilliyinin tanınması ilə bağlı olmadı. Rusiya hələ də Kosovani rəsmiyyətə tanımamışdır.
Kırım
Rusiyanın yarımadaya qeyri-qanuni hərbi müdaxiləsi Krımın öz müqəddəratını təyinetmə hüququ məsələsini relsdən çıxarıb. Krımın Rusiyaya birtərəfli müdaxiləsi və ilhaqı BMT Nizamnaməsinin və beynəlxalq hüququn açıq şəkildə pozulmasıdır. Krım Türk xalqının öz müqəddəratını təyinetmə hüququ çar Rusiyasından dekolonizasiya kontekstində və ya birtərəfli ayrılma və ya ayrılma nəzəriyyəsinə əsaslanan qeyri-müstəmləkə vəziyyətində mübahisə edilə bilər. Və Ukrayna çərçivəsində və demokratik mühitdə səs verdi. Təbii ki, bundan əvvəl rus əsilli mühacirlərlə əsas sakinlər kimi Krım Türklərinin demoqrafik tərkibinin dəyişdirilməsi vəzifəsi aydınlaşdırılmalıdır.
Donetsk və Luhansk
Rusiyanın nüfuzlu olduğu şərq Ukraynada, qərbə meyil edən hökumətin işbaşına gəlməsi və Rus tərəfdarlarının sədrliyindən uzaqlaşdırılması, Rus dilinin qeyri-rəsmiləşdirilməsi və Ukrayna dilinin rəsmiləşdirilməsi ilə nəticələnmişdir. Bu iki bölgə, bir neçə illik münaqişədən sonra, Rusiyanın köməyi ilə müstəqil olmağa elan etdilər. Rusiya, BM Kosovonun müstəqilliyinə qarşı olduğu üçün, bu iki respublikanın müstəqilliyini tək tərəfli şəkildə tanıdı.
Şərq Timor
İndoneziya əsrlik müddətləri boyu Portuqal və Hollandiyanın hakimiyyəti altında qalmışdır. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Hollandiyadan müstəqil olmuşdur. Qərbi Timor Hollandiyadan ayrılmışdır, amma Portuqal 1975-ci ildə Şərq Timoru tərk etmiş və İndoneziya onu işğal etmişdir. Mərkəzi hökumət ilə döyüş və müsahibələrə başlayan Şərq Timor xalqı, BMT-nin nəzarəti altında keçirilən referendumda 87.5 faiz səs ilə İndoneziyadan müstəqil olmağa qərar vermişdir. Bu referendumun nəticələri, İndoneziya tərəfdarı zorakılıq tədbirlərinə səbəb olmuşdur. Belə zorakılıq hadisələri Avstraliya ordusunun bu əraziyə BMT Təhlükəsizlik Şurasının sərəncamına uyğun olaraq göndərdiyi qrupların gəlişi ilə sona çatmışdır. Lakin şiddətli hadisələr zamanı, 1000-dən çox Şərq Timor sakinləri öldürülmüşdür. İndoneziya qüvvələrinin Şərq Timordən çıxması ilə bu ərazi üçün BMT nümayəndəsinin müvəqqəti idarəetməsi təyin olunmuşdur və 2002-ci ilin may ayının 20-də, Şərq Timor beynəlxalq olaraq müstəqil dövlət kimi tanınmışdır.
Eritreya
Eritreya və Efiopiya federalizmindən bahalı çıxış
Eritreya 1890-cı ildə Osmanlı İmperiyasının Həbəş dövlətinin bir hissəsi idi. İtaliyanın koloniyasına çevrildi. 1941-ci ildə italyanların Şərqi Afrikadan qovulması ilə Eritreya Britaniyanın hakimiyyəti altına keçdi. Eritreya xalqının müstəqillik mübarizəsinin güclənməsi ilə onlar Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasından Eritreya suverenliyi məsələsini həll etmək üçün referendum keçirməyi tələb etdilər. Eritreya, Efiopiyanın mərkəzi hökumətinə hərbi zəmanətdən asılı olmadan etdiyi etibarın sərfəli olduğuna inanaraq, 30 illik müharibə boyunca çətin ödənişlər ödədi. Bu, Azərbaycan Güney federalistləri üçün başqa bir məqam-xəttir ki, onlar hər hansı bir müqaviləni hərbi təminat olmadan imzalamamalıdırlar.
BM-nin 390A qətnaməsinin dekabr 1950-ci il tarixində qəbul edilməsindən sonra, Britaniyanın hökuməti ləğv edildi və Eritre ABŞ təzyiqi altında, məcburi və özünəgüvən şəkildə Efiopiya Federasiyasına qoşuldu. Eritre, öz idarəetmə və qanuni strukturları, bayrağı və daxili işlər, daxil olmaqla polis, yerli idarə və vergi məsələlərinin idarə olunması ehtiyacını da qarşılamalı idi. Federasiya hökuməti xarici (ticarət daxil olmaqla), müdafiə, maliyyə və nəqliyyat işlərini idarə etməlidir. Bu qətnamə, Eritreli insanların müstəqillik istəklərini nəzərə almamışdı, lakin demokratik hüquqların və xalqın özünəməxsusluqunun bir dərəcəsini təmin etmişdi (mərkəzi hökumətə qarşı təhlükəsizlik təminatı istisna olmaqla). 1958-ci ildə Eritre Azadlıq Mübarizəsi fəal siyasi gizli fəaliyyətlər yerinə yetirərək, Federasiya hökumətinin mərkəzləşdirici siyasətinə qarşı müqavimət göstərmişdir. 1962-ci ildə mərkəzi hökumət Efiopiya parlamentini və Eritre özünəməxsusluğunu ləğv etdi və Eritre'ni Efiopiya ilə birləşdirdi. Bundan sonra, Eritre müstəqillik mübarizəsi 1991-ci ilədək baş verdi və Eritre Azadlıq Mübarizəsi, federal Efiopiya qüvvələrini Eritre'də məğlub edərək və may 1991-də Eritre idarəetməsini vətəndaşların konstitusiya qanununun qəbuluna qədər keçirən keçici hökuməti idarə etdi. Aprel 1993-cü ildə keçirilən referendum Eritre müstəqilliyini əks etdirən müsbət nəticələrlə nəticələndi və 24 may 1993-də tam müstəqilliyə çatdı. Eritre sahəsi 117.600 kvadrat kilometr və əhalisi 3.546.000 nəfərdir. Eritreya, Efiopiyanın mərkəzi hökumətinə hərbi zəmanətdən asılı olmadan etdiyi etibarın sərfəli olduğuna inanaraq, 30 illik müharibə boyunca çətin ödənişlər ödədi. Bu, Azərbaycan Güney federalistləri üçün başqa bir məqam-xəttir ki, onlar hər hansı bir müqaviləni hərbi təminat olmadan imzalamamalıdırlar.
Şərq Türkistan Respublikası (Uyğurıstan)
Uygur Türklərinin qitəsi 1930-cu illərin əvvəllərində Uygurstan (Xinjiang) əyaləti və Kaşqar ərazisində baş verən qlobal dəstanda əslindən istənilən yerində qalğan qruplaşmaları, 1933-cü ilin noyabrında Kaşqarda xristian almanlardan ibarət qurtuluşçu qrupunun başqa bir qrup qurtuluşçu ilə birgə şəhərə girməsi ilə başladı. Bu qruplaşmalar nəticəsində ilk Şərq Türkistan Respublikası elan olundu. Lakin, 1945-ci ildə Stalinin qərarı ilə Çin Kommunist Partiyasının təşviqi ilə Uygurstan Çin tərəfindən zəbt edildi. 1955-ci ildə Çinin rəsmi statistikasına əsasən, Uygurlər, Sin Kianq əyalətinin əhalisinin 5.11 milyon nəfərlik 73 faizini təşkil edirdilər. 2020-ci ildə isə Uygurstanın əhalisi 26 milyon nəfər idi və onların 44.96 faizi Türk Uygur idi. Fasist Çin kommunist rejiminin şiddətli zülmü baxımından milli azadlıq mübarizəsi hələ də davam edir.
1877-ci ildə Çin Şərq Türkistanına hücum etdi. 1884-cü ildə onlar onu rəsmi olaraq Mandarin dilində "Xinjiang" ("Yeni torpaq") adı ilə əlavə etdilər. Həmçinin, Hacinq oğurluq yolu ilə Uyghurları məcburi köçürərək Şərq Türkistanının əhalisinin tərkibini dəyişdirib, bu ərazilərin kolonizasiyasına davam etmək üçün rahat bir şərait yaratdılar.
Uyğurlar, artıq Çin hakimiyyəti altında yaşayamadıqları üçün, xalq arasında, sülh və azadlıqda yaşamaq üçün yalnız müstəqil olmaq yolunu seçməlidirlər.
Bəzilərinin öhdəsində olan bir tərəfi əsirgəməyə və yağız Çin xalqının hamimliyini qazana biləcəyimiz istiqamətdə arqumentasiya tamamilə xəyalidir. Hal-hazırda Qərbdəki Çin insan hüquqları aktivistləri və fikir liderləri arasında Uyğur qırğınının məhkəmələrdə və ya ittihamlarda müxtəlif şəklidlərdə ifadəsi ilə bağlı bəzi etirazlar səslənərək, baş vermiş soyqırımı açıq şəkildə inkar etmədilər. Belə bir hallarda, özü də ABŞ-da yerləşən Çin demokratiya liderlərindən biri olan Vəy Cinq-Şen, bu ilin əvvəlində Çin şovinizmi və faşizminin Uyğurların soyqırımında rolunu müzakirə edən bir onlayn söhbətdə, cari Uyğur qırğını ilə əlaqədar heç bir ifadə ifratı vermədən, Uyğurların Çinlilərin qarşısında soyqırım edən tərəf olmasını iddia etdi.
Uyğurlar və Şərqi Türküstanın digər Türk xalqları dəfələrlə Çin müstəmləkəçilərinin vəhşiliklərinin qurbanı olmuşlar, lakin onların bir çoxu hələ də öz siyasi məqsədlərindən - müstəqillikdən yapışırlar. Bu mətanət və müstəqilliyə olan bağlılıq zəifləsə, uyğurların azadlığı bərpa etmək istəklərini yaşatmaq üçün tez-tez niyə belə yüksək qiymət ödədiklərini izah etmək çətindir. Uyğurların qüruru buradadır - hər şeyini itirmək riskinə baxmayaraq, çinli olmaqdan imtina etmək cəsarəti var. Bu qürur o qədər yüksəkdir ki, uyğurların qul kimi yaşamaqdansa, azad ölməsi yaxşıdır.
Mançuariya
1932-ci ildə Yaponiya İmperiyasının dəstəyi ilə Mançuariya dövləti tərəfindən tek tərəfli müstəqillik elan edildi. 1945-ci ildə isə Çin kommunistləri tərəfindən işğal edildi.
Kataŋqa
Kataŋqa Afrika şərqində yerləşən ölkələrdən biri idi və 1963-1971-ci illərdə müstəqil dövlət kimi tanınırdı. Bu ölkə Afrika şərqində yerləşir və Konqo, Zambiya və Anqola ilə sərhəd paylaşır. Səkkiz il müstəqil qalmaqdan sonra, Kataŋqa 1971-ci ildə Konqo hökuməti tərəfindən işğal edildi və vilayətə çevrildi. Əyrənən zaman, Güney Afrikada 1965-ci ildə, Cənub Qərbi Rodeziya və bir neçə digər dövlət müstəqil olmağı elan etdilər, amma heç biri beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən tanınmadı və milli mübarizələr hələ də davam edir.
Biafra
Biafra, Ɲijeriya ölkəsinin qərbində yerləşən bir dairədir. Ɲijeriya'nın Böyük Britaniyadan istirdadından sonra, Biafranın rayonçu mübarizəçiləri Ɲijeriya ilə birgə yaşamağın mümkün olmadığını düşünərək ondan ayrılmağı təklif edirlər. 1967-1970 illəri arasında, üç il müddətinə Biafra müstəqil oldu. Amma Biafranın zəngin resurslarının nəzarət altında saxlanılması və Sovet İttifaqının orada nüfuzunu qarşısının alınması məqsədilə Böyük Britaniya hökuməti Ɲijeriya hökumətinə dəstək verərək Biafranı işğal edərək onu Ɲijeriyanın bir dairəsinə çevirir. Hələ də bu dairədə milli mübarizələr davam edir.
İraq Kürdüstanının muxtariyyət statusu
İraqın Kürdüstan bölgəsi bəzi etnik-milli qruplar, o cümlədən kürd azlıqları üçün ərazi cəmləşməsi ilə beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini cəlb edib. 1988-ci ildə Hələbcənin kimyəvi bombardmanından sonra Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası 1991-ci ildə 688 saylı qətnamə ilə İraqın Kürdüstan bölgəsində təhlükəsiz zonanın muxtar statusunu tanıdı. 2005-ci ildə Səddam Hüseyn rejiminin süqutundan sonra İraqın yeni hökuməti də Kürdüstan bölgəsinin muxtariyyətini təsdiqləyib. Müstəqil orduya malik olan və İraqın federal hökumətindəki üç güc qurumundan bir yerlik kvota alan Kürdüstan Regional Hökuməti, demokratik olmayan köçəri hökumət olaraq, Kataloniya ilə müqayisədə daha çox səlahiyyətlərə malikdir.
Sri Lankada Tamil Qaplanlarının yenilgisi
Şri-Lanka və Hindistanın Britaniya müstəmləkəçiliyi altında olduğu dövrdə minlərlə Güney Hindistanlı Tamil 18-ci və 19-cu əsrlərdə müstəmləkə plantasiyaları üçün fəhlə olaraq Şri Lankaya gəldi. Bu miqrasiya ilə tamillərin sayı çoxaldı və Şri Lanka əhalisinin 13%-nə çatdı. Şri-Lanka əhalisinin əksəriyyətini 1948-ci ildə Şri-Lanka müstəqillik əldə etdikdən sonra öz saylarına görə vətəndaş cəmiyyətinin əsas orqanlarının əksəriyyətinə nəzarət edən Sinhallı Buddist əksəriyyəti təşkil edir. Mühacir Tamillər Güney Hindistandakı ilkin vətənlərinə qayıtmadılar və torpaq hüquqlarını iddia edərək, Şri Lankanın qərbində Tamil Respublikasının qurulmasını tələb etdilər və 30 il ərzində dünyanın ən qanlı partizan-terror müharibələrinə səbəb oldular. illər. Adi vətəndaşların öldürülməsindəki amansızlıq ucbatından onlar xalqın dəstəyini itirdilər və nəhayət hakimiyyətin amansız hücumlarına və beynəlxalq təzyiqlərə tab gətirə bilmədiklərindən təslim oldular.
Tamillərin ərazi iddiasının kürdlərin ərazi iddiası ilə oxşarlığı
Güney Hindistanlı Tamillərin Şri-Lankaya köçü, İraq kürdlərinin Qərbi Azərbaycana köçü və PKK, KUMİLE, HADAK və PEJAK terrorçularının bölgədə 40 illik uğursuz partizan müharibəsi ilə oxşarlığı nəzərdən keçirilə bilər.
Türkiyədə PKK-nın məğlubiyyəti
Leninist-kommunist təşkilatı olaraq PKK 1984-cü ildən silahlı terror mərhələsinə qədəm qoyub və kürd xalqından pul tələb etmək, işə götürmək adı ilə adam oğurlamaq, kürd müəllimləri öldürmək, narkotik ticarəti və ictimai yerlərdə bomba partlayışları bu terror qruplaşmasının taktikalarındandır. 40.000-dən çox ölü və minlərlə yaralı qoyub, PKK da Tamil Pələngləri kimi məğlub olub Türkiyəni tərk edib. Onların kiçik bir qalığı isə Qəndil dağlarına və Suriyanın şimalına sığınıb. PKK Avropa Birliyi, ABŞ, Kanada və Avstraliya tərəfindən terror qruplaşması kimi tanınır.
ABŞ siyasəti
ABŞ siyasəti, ayrılıq tələbini təşviq etməz, ancaq sistemik zorakılıq və ya ərazilik tamamilik adı altında hakim dövlətlərin hər hansı bir nəsl qırımına sərt şəkildə qarşı çıxır və ayrılıq tələbi və müstəqilliyi məşru bir məqsəd kimi qəbul edir.
Avropa İttifaqı
Avropa İttifaqının Kataloniya müstəqillik səsverməsi ilə bağlı mövqeyi, özü içində müqavilə aparmaq və üzvlük ölkələri ilə olan müqayisəsi ilə bağlı qüvvəsizliyini göstərir. Bununla birlikdə, İspaniyada təbii müdaxiləsizliyi, İtaliya (Venetsiya, Sardinia və ...), Belçika (Flanders və ...), Danimarka (Faroe adaları), Finlandiya (Åland İsveç) ve İspaniya (Kataloniya, Bask və ...) kimi digər Avropa İttifaqı üzvlük ölkələrində aktiv və yarı-aktiv hərəkətlər kimi bənzər halların qarşısını almaq üçün bir örtük təşvişdir. onlar özlərinin qərarını təyin etmək istəyirlər.
Rusiya:
Rusiya görünüşte millətlərin öz haklarını qəbul edir kimi görünür, lakin bu iddia yalan və özündə ciddi inkarlarla üz-üzədir. Bu hak əvvəldən fashist-kommunist fəlsəfəsinin yaranmasından öncə ortaya çıxıb və bir çox ölkə müstəqillik və sömürüdən azad olunub. Lenin dövründə özündə həbs olunmuş millətlərin öz haklarını icra etməsi qadağan edilmişdi. Rusiya hələ də Çeçenistan və başqa millətlərlə, məsələn, Tatarlarla, problemləri olmadığını iddia edir, lakin bu düzdür deyil. Rusiya öz ölkəsi ərazisində millətlərin öz haklarını qarşı çıxır və Birləşmiş Millətlər İnsan Haqları Beyannaməsinin 2-ci maddəsinin 4-cü hissəsini pozuraraq Krim, Şərq Ukrayna və digər ərazilərdə qanunsuz əlavə tədbirlər edir. Buna baxmayaraq, Rusiya potensiallı uçurumda yerləşir və Çeçenistan, Dağıstan, Komi-Permyak, Ural, Volga, Tatarstan, Chavashistan, Udmurtiya, Başkortostan, Sibir və sair dövlətlər müstəqillik tələb edirlər.
Çin:
Çin də görünüşənə əsasən, xalqının öz iradəsinin təyin etmə haqqının əsasını Mao aşkar etmiş kimi yalan iddia edir! Mao da Lenin kimi özündən asılı olan millətlərin öz iradəsinin təyin edilməsinə hörmət göstərməmişdi. Hazırda Çin Tibetcilər və Uyğur Türkləri kimi Çin xaricindəki millətlərlə heç bir məsələsi olmadığını iddia edir. Ancaq zorunlu kamplar, sistemli assimilyasiya, etnik təmizləmə, qətliam və insafsız baskılama Çində inkar olunmaz faktlardır. Bu səbəbdən Çin hökuməti öz millətlərinin öz iradəsinə qarşı çıxır və Tayvan və Honkonq'un alqoritmiyasını izləyir.
Kibek- Kanada
Kanada, 1867-ci ildə müstəqilliyindən sonra Kibek əyalətinin müstəqil və konfederal şəklində müəyyən edilməsi haqqını icra edən demokratik və öncü bir ölkədir. Kibek əyaləti keçmişdə iki dəfə referendumda ayrılma və müstəqillik haqqında səsvermə edib. İlk referendumda, ayrılma yolunu seçənlərin sayı 10% olmuşdur və ikinci referendumda, ayrılma yolunu seçənlərin sayı yüzdə birin aşağısına düşmüşdür. Son zamanlarda, üçüncü referendumun vaxt cədvəli haqqında danışıqlar davam etdirilir.
Kanada'da səlahiyyət müəyyən etmək hüququ üçün heç bir maneə yoxdur, lakin Kanada Yüksək Məhkəməsi Kibek məsələsində ayrılma hüququ ilə bağlı danışıqlar keçirərkən, yerli insanların qarşılaşdığı müşküllər barədə danışıb və yerli insanların bu hüququnu tətbiq etməsini məcbur edən bir qərar qəbul edib. Beynəlxalq Məhkəmə də, ən əsası vəsait olmadığına görə, dövlət konstitusiyalarında və beynəlxalq hüquqda bir tərəfli ayrılma haqqı olmadığını, lakin yerli insanların səlahiyyət müəyyən etmə hüququ müşküllərlə qarşılaşdıqda və mərkəzi hökumət bu hüquqa hörmət etmədiyində, ayrılma haqqının son əlverişli addım kimi istifadə edilə biləcəyini bəyan edib. Kanada Yüksək Məhkəməsinin qərarında "Əgər bu ölkənin hər hansı bir əyaləti müəyyən bir çoxluqla ayrılma və müstəqillik məsələsinə bəli səs verirsə, mərkəzi hökumət onunla danışıqlara başlamaq məcburiyyətindədir və müstəqillik elan etməni qarşısını almaq üçün hərbi qüvvələrə və ya zorakılığa müraciət etmək hüququ yoxdur." ifadələri yer alır.
Skotland - Britaniya
Skotland IX əsrində müstəqil dövlət kimi yaradıldı və 1707-ci ildə Britaniya ilə siyasi birləşməyə daxil oldu və Böyük Britaniya yaradıldı. Böyük Britaniya İngiltərə, Skotland, Şimali İrlandiya və Velsin konfederal idarəetmə ilə idarə olunur. Skotland öz müstəqil hökuməti, parlamenti, qanunvericiliyi, polisi, ayrı ordu və dəniz kəşfiyyat qüvvəsi ilə birgə Britaniya ordusu ilə əməkdaşlığı da daxil olmaqla müstəqil dövlətdir. Skotland xarici siyasətdə, Avropa İttifaqı və İstinadçı Dövlətlər kimi beynəlxalq təşkilatlarda müstəqil nümayəndəliklərə malikdir və dünya siyasi, mədəni və idman təşkilatlarında öz bayrağı ilə iştirak edir.
Sorğunun nəticələrinə görə, Şotlandiyanın altı milyon əhalisinin 62%-i “yalnız Şotlandiyalı”, 18%-i “Şotlandlar və Britaniyalılar” (assimilyasiya olunmuş və s.), 8%-i “yalnız britaniyalılar” kimi tanınır. yalnız başqa şəxsiyyət” (xarici mühacirlər). Şotlandiya hökuməti ikinci müstəqillik referendumunu 2023-cü ilin sentyabrına təyin edib. Rusiyadan fərqli olaraq Britaniya hökuməti fövqəldövlət kimi öz ittifaqı və ərazisi daxilində “millətlərin öz müqəddəratını təyinetmə hüququ prinsipini” tam demokratik şəkildə qəbul edir və həyata keçirir, lakin bəzi digər ölkələrdə siyasi və iqtisadi imkanlarını qorumaq üçün. maraqlar, bu prinsipin həyata keçirilməsinə maneçilik törədir və hətta müxalifəti də ortaya qoyur!
Müşahidəçi statusu olmayan və üzv olmayan ölkələr
BMT-nin rəsmi daimi müşahidəçilərindən (193 ölkə) fərqli olaraq, bu ölkələr (6) BMT tərəfindən tanınmır, lakin BMT-nin bəzi üzvləri onları müstəqil dövlətlər kimi tanıyır.
Üzv dövlətlər tərəfindən tanınan ölkələr:
Kosovo ................... 112 üzv ölkə
Qərbi Sahra ........... 44 üzv ölkə
Tayvan ................... 16 üzv ölkə
Güney Osetiya........ 5 üzv ölkə
Abxaziya.................5 üzv dövlət
Şimali Kipr............1 üzv dövlət
States Without Non-member Observer Status
Unlike the U.N.'s official permanent observers, these states are not recognized by the U.N. However, they are recognized as independent states by some of the U.N.'s members
* Beynəlxalq Məhkəmə və müstəqillik hüququ
Məhkəmə xüsusilə qeyd edir ki, 20-ci əsrin ikinci yarısında “beynəlxalq öz müqəddəratını təyinetmə hüququ elə bir şəkildə inkişaf etdirildi ki, o, özünüidarə etməyən ərazilərin xalqları və onlara tabe olan xalqlar üçün müstəqillik hüququ yaratdı. əcnəbilər. tabeçilik, hökmranlıq və istismar” və “bu hüququn həyata keçirilməsi nəticəsində çoxlu yeni dövlətlərin yarandığını” ifadə edir.
** Çoxluğa qarşı azlığın müstəqillik hüququ
Əksər demokratik sistemlərin konstitusiyasında əgər azlıq çoxluğa qarşı “dövlət-millət”in müstəqilliyini istəyirsə, bu hüquqdan istifadə edə bilər. Əslində, bu hüquq konstitusiyası mütləq səs çoxluğuna əsaslanan ölkələrdə (Kanada, Belçika və Böyük Britaniya kimi) daxil edilir. Mütləq çoxluq azlığın müstəqillik və ayrılmaq və “millət-dövlət” yaratmaq istədiyini görəndə azlığı bu hüquqdan məhrum edə bilərmi? Cavab mənfidir.
***Hökumətin suveren hüququ ilə xalqın öz müqəddəratını təyinetmə hüququ
ICISS - Dövlət Müdaxiləsi və İdarəetmə üzrə Beynəlxalq Komissiya (2011).
Kofi Annanın sualına cavab olaraq: “Əgər humanitar müdaxilə əslində suverenliyə qarşı qəbuledilməz hücumdursa, biz Ruandaya, Srebrenitsaya – bütün qanunlarımıza toxunan insan hüquqlarının kobud və sistematik şəkildə pozulmasına necə cavab verməliyik?”. Ümumi insanlıq?"
Bu sual humanitar müdaxilə normasını dövlət suverenliyindən yüksək hesab edənlər arasında mövcud mübahisəni ümumiləşdirir və əksinə.
ICISS komitəsinin məqsədi hərtərəfli cavabı əldə etmək idi: "Bir dövlətin suverenliyi də sual altındadır. Çünki dövlətin suverenliyinin qanuniliyi dövlətin öz xalqı qarşısında məsuliyyətindən asılıdır; yerinə yetirilmədikdə müqavilə dövlət və onun vətəndaşları arasında etibarsızdır və buna görə də hökumətin legitimliyi yoxdur.
........................................
references:
* Secession: The Legitimacy of Self-Determination. By Lee C. Buchheit.
* Review by: Eisuke Suzuki
* Territorial integrity and self-determination: rules and standards-
by Sergey Markedonov 2015
* https://www.tandfonline.com/toc/cnap20/46/6?nav=tocList
* Self—Determination or Territorial Integrity: The United Nations in Confusion
by MICHAEL M. GUNTER SELF-DETERMINATION Sovereignty, Territorial Integrity, and the Right to Secession
by Patricia Carley
*THE IDENTITY ARGUMENT FOR NATIONAL SELF-DETERMIN *
by Hsin-wen Lee
* From Protectorate to Statehood: Self-Determination v. Territorial Integrity in the Case of Kosovo and the Position of the European Union (2009)
by Heribert Franz Koeck (Author), Daniela Horn (Author), Franz Leidenmuehler (Author)
* The Shu'ubiyah controversy and social history of early islamic Iran-
by Rpy P, Mottahedeh
* Secession and Statehood: Lessons from Spain and Catalonia (Routledge Research in International Law) by Ana Gemma López Martín (Author), José Antonio Perea Unceta (Author)
* Self-Determination, International Law and Post-Conflict Reconstruction: A Right in Abeyance (Post-Conflict Law and Justice)by Manuela Melandri
گونئی آذربایجانین موستقیللیینین
بئین لخالق حقوقدا لئگیتیملیک حقوقو
«اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو»
اومود دوزگون
۲۷ آپرئل ۲۰۲۲-جی ایل
گیریش:
بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین نیزامنامهسینه داخیل ائدیلمیش خالقلارین اؤز موقددراتینی تیینئتمه پرینسیپی (The principle of the self-determination of peoples) لیبئرال و دئموکراتیک دیرلره اساسلانیر. بیر چوخ بئینلخالق سندلرده اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو سرعتله بئینلخالق ایجتیمایت و خصوصیله قرب دئموکراتیک حکومتلری اوچون ان حسساس مسئلهلردن بیرینه چئوریلیر. اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو اینسان حقوقلاری موقاویلهسی و هئلسینکی اساسنامهسی کیمی بئینلخالق سندلرده معین ائدیلدیی کیمی، بیر چوخ بئینلخالق سندلرده درحال أن چتین مسئلهلردن بیرینه چئوریلمکدهدیر. «اؤز موقددراتینی تیینئتمه» آنلاییشینا آیدینلیق گتیریلمهسینه باخمایاراق، بو پرینسیپ موختلیف دؤورلرده فرقلی شکیلده تفسیر ائدیلمیش و عینی سببدن ضدیتلی شکیلده تطبیق ائدیلمیشدیر. لاکین دونیادا باش وئرهن سرعتلی سیاسی (شرق بلوکونون داغیلماسی)، سوسیال (میللی اویانیش) و تئخنولوژی (سرعتلی و آزاد اینفورماسییا آخینی) دییشیکلیکلریندن سونرا آیری-آیری میللی قروپلار اؤز تورپاقلاریندا و ایالتلرینده اؤز موقددراتینی تعیین ائتمه یولو ایله گئدیرلر کی، بورا دا آیریلیب موستقیل دؤولتلر قورماق حقوقودا داخیلدیر.
بو مسئله چوخ مورککب و پوتئنسیال پارتلاییجی اولدوغو اوچون موختلیف رئگیونال و بئینلخالق رئاکسییالارلا اوزلشمیشدیر. و بونا گؤره ده موستملکهچی و آنتیدئموکراتیک حاکمیتلر عمومیتله مثلاًی گوندهمه گتیرمکدن یایینیر، بؤیوک دؤولتلر ایسه اؤز ایستراتئژی، سیاسی و اقتصادی ماراقلارینی نظره آلاراق مؤقع توتماغا اوستونلوک وئریرلر.
بو یازیدا مقصدیم «اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقونون» تعریفی، اونون تاریخی اینکیشافی، دانیشیقلار یولو ایله الده ائدیلهن موستقیللیک ایله بیرطرفلی موستقیللیک آراسینداکی فرق، خاریجی و داخیلی موستملکهچیلیکدن موستقیللیک الده ائتمک آراسینداکی فرق، موستقیللیین تانینما و ب م ت-یه اوزولوک پروسئسی، تک طرفلی ایستیقلالین حقوقی اساسلارینی و ۳۰ ایلدهن آرتیق تاریخده اوغورلو نومونهلرینی قئید ائتمکدیر. بوندان علاوه، من بئینلخالق حقوق سندلرینی تقدیم ائتمکله گونئی آزربایجانین موستقیللیینین تسدیقئدیجی سببلرینی قئید ائدجهیهم. عینی زاماندا اعتبارلیلیغی قوروماق اوچون متنده و یازینین سونوندا اینگیلیس دیلینده اوریژینال بئینلخالق موددعالارا و منبعلرینه ایستیناد ائدیلهجک.
۱۱ فئورال ۱۹۱۸ تاریخینده وودرو ویلسون دئییب: "ایندی بیر میللت یالنیز اؤز راضیلیغی ایله ایداره اولونا بیلر. اؤز تالئینی تعیین ائتمک سادهجه بیر ایفاده دئییل، حیاتا کئچیریلمهلی بیر پرینسیپ و قایدا دیر."
ایکینجی دونیا محاربهسی دؤورونده آتلانتیک سئککیزلی شرحلرینده بو پرینسیپ علاوه اولوناراق، ۱۴ آوقوست ۱۹۴۱ تاریخینده فرئنکلین روزوئلت و چئرچیل طرفیندن اورتایا آتیلدی و بئینلخالق حقوقی بیر حاق کیمی تانیندی. داها سونرا بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین شارتیندا آچیق شکیلده بئینلخالق حقوقی بیر حاق کیمی قئید ائدیلدی.
On 11 February 1918 Wilson stated: "National aspirations must be respected; people may now be dominated and governed only by their own consent. 'Self- determination is not a mere phrase; it is an imperative principle of action."
During World War II, the principle was included in the Atlantic Charter, declared on 14 August 1941, by Franklin D. Roosevelt, President of the United States, and Winston Churchill, Prime Minister of the United Kingdom, who pledged The Eight Principal points of the Charter. It was recognized as an international legal right after it was explicitly listed as a right in the UN Charter.
"اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو"نون سیاسی تئرمینولوگییاسی:
"اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو" سیاسی تئرمینولوگییاسی، هر هانسی بیر ائتنیک و یا فرقلی میللت، اؤز ایدارئتمه حقوقونا و موستقیللیین حقوقونا مالیکدیر و بونو حیاتا کئچیرمک اوچون حاکم میللتین سسوئرمهسی دئییل، او میللتین ۱ + ۵۰% قبول ائتمهسی کیفایتدیر.
دونیا آکادئمیک موذاکیره پلاتفورماسیندا "اؤز موقددرینی تعیین ائتمه حاقی"
حقوقی باخیمدان "اؤز موقددرینی تعیین ائتمه حاقی" تانیدیقدان سونرا، اورتایا چیخان سوال بودور کی، بو اساس حقوقا ریایت ائتمک اوچون باشقا ایجازه، خاهیش و یا راضیلیق آلماق لازیمدیر یا یوخ¬!؟ بو سوالین جاوابی کونوئنسییالارین و متنده یئر آلاجاق بئینلخالق هوقوقشوناسلارین ریلرینه اساسلاناراق بؤیوک بیر خئیردیر.
"آکادئمیک دانیشیقدا "اؤز موقددرینی تعیین ائتمه حاقی" نین تعیینی اوچون اساساً اوچ تئرمین ایستیفاده اولونور:
۱ - "اؤز ایدارئتمه حاقی" (سئلف-گووئرنمئنت) - هر بیر شخص و یا میللت، باشقالارینین موداخیلهسی اولمادان (اؤز میللی حکومتینین نظارتی آلتیندا) اؤزونو و یا میللتینین ایداره ائتمکده آزادلیغا مالیکدیر.
۲ - "اؤز تعیین ائتمک" (سئلف-دئتئرمیناتیون) - اؤز و میللتی اوچون معین بیر تالئیی تعیین ائدیر.
۳ - "اؤز موقدداتینی تعیین ائدن میللت"/سئلف-دئتئرمینینگ پئوپلئ - میللی اؤز موقددرینی تعیین ائدن میللت/ ناتیونال سئلف-دئتئرمیناتیون، میللتین قرار و آرزوسو ایله اؤز موقددرینی تعیین ائدیر. باشقا بیر دئییشله، "اؤز موقددراتینی تعیین ائدن میللت"، ایمپئریالیست، ایستیسمارجی و داخیلی نظارت ائدن زوراکیلیق رئژیملریندن و استماری یئرلی قورولوشلاردان قورتاریلمالیدیر.
البته، فارس دیلینده بو اوچ منبعنین بیرلشدیریلمهسینین معناسینی تام معین ائتمک اوچون "اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو" سیفتی ایله ایستیفاده ائدیلیر.
مؤلفین «اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو» تعریفی
منیم معین دفعهلرله آچیقلادیغیم کیمی، "اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو" معناسی: میللتینین معین بیر اراضی سیاسی گلهجک وضعیتینی مویینلشدیرمک اوچون اؤز آزادلیغینا مالیک اولماق، اؤز میللی حکومتینی یاراتماق، اؤز اؤلکهسینین موستقیللیینی اعلان ائتمک و اؤز میللی ماراقلارینا اویغون امکداشلیق تشکیل ائتمکدیر. باشقا بیر دئییشله، بو حقوق موستقیل اولماق، هئچ بیر اؤلکهنین نظارتی و یا باشقا بیر میللتین تأثیرینده اولمادان ایداره اولونماق ایستهیهن بیر میللتین حقوقو اولاراق تصویر اولونور.
اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو و آمئریکا اینقیلابی
اؤز موقددراتینی تیینئتمه و اؤز حکومتچیلیک، دئموکراتیک تاریخ بویونجا اینکیشاف ائدن بیر مسئلهدیر. ۱۷۷۰-جی ایللرین آمئریکا اینقیلابی و بریتانییا مونارخییاسینین حؤکموندن آزادلیق موباریزهسی، "اؤز تیینات حقوقو" اوزرینده مووافیق قانون حقوقلارینا ایستیناد ائتمکله باشا چیخدی. آبش موستقیللیک بیاناتینین اعلانی دا داخیل اولماقلا بو فیکیر، ۱۹-جو عصرده آوروپا ایلهامینین منبیی و فرانسا اینقیلابی ایله درین علاقهلره مالیک اولدو.
اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو و آوروپا
فرانسا اینقیلابینین (۱۷۸۹-۹۹) دوشونجهسینین اساسلاریندان بیری، ژئان-ژاجقوئس رووسسئاو'نون اؤز حکومت نظارتی طرزی ایدی. او، "تعیین ائدیلمه حاقی، موختاریت، شخصیتین بوتؤلوغو و اؤزونو تعمین ائتمهسی، وطنداش جمعیتینده بیر فردین قالماسی اوچون اساس رولو اوینایان و اؤزونمخسوسلوغو نظرده توتور". ائممانوئل سیس و دیگرلری دئییردیلر کی، "ژئان-ژاجقوئس رووسسئاو'نون حکومت نظارتی طرزی اؤزودموکراتییا معناسیندا دئییل، همچینین موستقیل بیر میللت معناسیندا ایدی. بئینلخالق موناسیبتلرده دئموکراتیک آنلاییشین آنلاشیلماسی، اؤزومخسوس میللتین شاهلارین، زنگینلرین، کیلسهلرین، قدهملرین ترک ائدیلمهسینه دایردیر". اؤز حکومت نظارتی طرزی /سئلف-گووئرنمئنت، میللت-دؤولتین (ناتیون ایستاتئ) فورمالاشماسینا و آوروپا قیتاسینده اؤلکهلرین موستقیللیینین بیان اولونماسینا اساس منبع کیمی خیدمت ائدیردی.
" اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو "، ایکینجی دونیا محاربهسیندن سونرا
اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین تانینمیش اساس پرینسیپلریندن بیریدیر و ۷۷ ایلدهن داها چوخ مدتدیر کی، چوخ مملکتلر اونو مشرویت ائلئمئنتی کیمی قبول ائدیر. ایکینجی دونیا محاربهسیندن سونرا، اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو، بم بیاننامهسینین ۱-جی ماددهسینین ۲-جی بندینده تقدیم ائدیلهن ان رسمی متن کیمی، تشکیلاتین مقصدلری آراسیندا ساییلدی. باش آسسامبلئیا و تهلوکهسیزلیک شوراسی، ۱۵۱۴ سایلی مشهور بیانامه داخیل اولماقلا موختلیف قتنامهلرینده، کولونیالاشدیریلمیش اؤلکه و مکانلاردا موستقیللیین تقدیم ائدیلمهسی بهانهسی ایله بو پرینسیپی ایستیفاده ائتدیلر. ۱۹۷۱-جی ایلدهن بانقلادئش پاکیستانین موستملکچیلییندن موستقیللیک الده ائتدیکدن سونرا بو پرینسیپ داخیلی موستملکهچیلیک یوکوندن خلاص اولموش و موستقیللیک قازانمیش اؤلکهلری احاطه ائتمیشدیر.
اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو، بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین قبول ائتدیی پرینسیپلردن بیری کیمی، مئدئنی، سیاسی و اقتصادی حقوقلارین بئینلخالق موقاویلهلری ایچینده اساس اینسان حقوقلاری کاتئقورییاسیندا یئرلشیر. بئینلخالق عدالت محکمهسی ۲۰۰۴ ده اؤز اوولکی فیکرینی وورغولایاراق، بو پرینسیپی بئینلخالق حقوقون اساسلاریندان بیری کیمی قیمتلندیریر و اؤلکهلرین بو پرینسیپله اوزره اؤهدهلیکلرینی اومومی اؤهدهلیک کیمی تقدیم ائدیر. بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین (۱۹۶۶) ۱-جی ماددهسی اؤز بیرینجی بندینده: "بوتون اینسانلار اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقنا مالیکدیرلر و بئلهلیکله، اؤز سیاسی، اقتصادی و مدهنی اینکیشافینا آزادلیقلا حرکت ائده بیلرلر." ایفادهلرینی ایچرمکدهدیر.
اینتئرناتیونال جووئنانت آرتیجلئ ۱.۱: آلل پئوپلئس هاوئ تهئ ریگهت تو سئلف-دئتئرمیناتیون. بی ویرتوئ اوف تهات ریگهت تهئی فرئئلی دئتئرمینئ تهئیر پولیتیجال ایستاتوس آند فرئئلی پورسوئ تهئیر ائجونومیج، سوجیال آند جولتورال دئوئلوپمئنت.(۱۹۶۶)
اؤزگورلوک حاقی و بئینلخالق آدالئت محکمهسی و اون موداخیلهسی"
بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین قانونچولوق اورگانی، اؤز موشاویره نظریهلرینده "میللتلرین سرنؤوتی تعیین ائتمیش حقوقو" اساسینی ۱۹۷۱-جی ایللرده نامبییایا ۱۹۷۵ و قربی ساهارایا دایر مسئلهلرده اساس کیمی تانیییب. ۱۹۹۵-جی ایلده شرق تیمور مسئلهسینده ده مدافعهسی، میللتلرین هاکیمیییتی اولمایان اراضی حاقلارینین نومونهسی کیمی قبول ائدیب.
بو پرینسیپین داخیلی و گایری-سیاسی وضعیتلره تطبیقی حاقیندا، بم اؤزو ۱۹۷۱-جی ایلده (بانقلادئش پاکیستانین داخیلی سؤمورگهسیندن اول) بو پرینسیپ اساساً سؤموروجو وضعیتلر، ائتنیک آیری-سئچکیلیک و باغیملیلیق حاللاری ایله الاقدار اولاراق خصوصیله دقت مرکزیندهدیر و حیاتا کئچیریلدیی تجروبهده بیرلئشمیش میللتلر کیمی تشکیلاتلارین موداخیلهلری ایله موقتی اولاراق اؤهدلیکلندیریلیر. (مثلاً، رودئزییا و گونئی آفریکا کیمی حاللاردا). اما ۱۹۷۰-جی ایللردن سونرا میللتلرین اؤز موققتراتین تعیین ائتمه حقوقو آزادلیق و برابرلیک اساسلارینا اساسلانمیش و بو مسئله یالنیز دئموکراتیک حکومتین وارلیغی ایله مومکوندور. بئلهلیکله، بم موداخیلهسی هله ده دئموکراتیک اولمایان اؤلکهلرده مؤوجوددور.
بیر چوخ بئیاننامه و کونوئنسییالاردا اؤزئللیکلئ ۱۹۹۲ آزلیق حقوقلاری کونوئنسییاسی'ندا، بم و بئینلخالق آسسامبلئیه آزلیق حقوقلارینی تانیملاماق و دؤولتین اونلاری قوروماغا مجبور ائتمک بارهده موذاکیرهلر آپاریلمیشدیر. بو اساس سندده آشاغیداکی اساس وورغولانمیشدیر:
"آزلیق خالقلارینا منسوب اولان اینسانلارین حقوقونون تشویقی و تعمین ائدیلمهسی دئموکراتیک حقوق قانونونا اساسلانان جمعیتین الچاتماز دؤنوشودور". کونوئنسییالاردا مؤوجود بئینلخالق حقوق و قایدالارین عمومی باخیشی ایله، بورونی اساس، وطنداش حقوقلاری و سیاسی حقوقلار مسئلهسی، بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین قانونوئریجیلیک اوزره بئینلخالق اساسنامهسی و اینسان حاقلاری وسیقهسی و اساس بئینلخالق حقوق قایدالاریندان ایستیفاده ائدرک، اؤزونمخسوسلوق اوچون حقوقون تشویقی ایله، سؤموروجو دؤولتین اراضی بوتؤولویو پرینسیپینه ضد دئییل (ایچ و یا خاریجی).
بم اساسنامهسینین ماددهسی ۲.۴-ده (اراضی بوتؤولویو پرینسیپی)
بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین بندلری (مادده ۲، بند ۴) اؤلکهلرین اراضی بوتؤولویو ایله باغلی "اؤلکهلرین اراضی بوتؤولویو ایله الاقدار پرینسیپ" ترفدارلارینین اساس رفتاریدیر.
پرینسیپ ۲.۴
«بوتون عضولر اؤز بئینلخالق موناسیبتلرینده هر هانسی اؤلکهنین اراضی بوتؤولویونه و یا سیاسی موستقیللیینه قارشی و یا بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین مقصدلرینه ضد اولان هر هانسی دیگر شکیلده گوج تطبیق ائتمک حدهسیندن و یا گوج تطبیقیندن چکینملیدیرلر».
آرتیجلئ ۲.۴
آلل مئمبئرس سهالل رئفراین این تهئیر اینتئرناتیونال رئلاتیونس فروم تهئ تهرئات اور اوسئ اوف فورجئ آگاینست تهئ تئرریتوریال اینتئگریتی اور پولیتیجال ایندئپئندئنجئ اوف آنی ایستاتئ، اور این آنی اوتهئر ماننئر اینجونسیستئنت with تهئ پورپوسئس اوف تهئ اونیتئد ناتیونس
باشقا بیر ایفاده ایله، بیر دؤولتین اراضیسینده بیر حیسهنین آیریلماسی زورلاما و خاریجی دؤولتین تجاووزو نتیجهسینده اولارسا، بو حرکت بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین مجللهسینین ۲-جی ماددهسینین ۴-جو بندینده گؤستریلهن اؤهدهلیکلره ضد اولاجاق، اما آیریلما یالنیز داخیلی موناقیشه نتیجهسینده اولارسا، بو قایدالارین اؤهدهلیکلرینه ریایت ائتمک داخیل اولمایاجاق، چونکی اؤلکهلرین داخیلی مسئلهلرینده داخیل اولان خالقلارین بو قایدالارا قاداغان اولونماسی مجبوری دئییل.
گونئی آذربایجانین ایراندان آیریلماسی و موستقیللیگی ایله ضدیت تشکیل ائتمهمک (۲-جی ماددنین ۴-جو بندی)
بو پرئنسیپ، گونئی آذربایجان'این ایران'دان آیریلماسی و باغیمسیزلیک ایلان ائتمئسیلئ هئرهانگی بیر چتینلیک ایچرمیر. بونون سببلری آشاغیداکی کیمی قئید ائدیله بیلر:
۱. گونئی آذربایجان مسئلهسی داخیلی ایشلرله علاقهلیدیر و ایکی بیرلشمیش میللتلر عضوو اولان اؤلکهلر آراسیندا بیر مسئله دئییلدیر (مثلاً، شیمالی آذربایجان و ایران آراسیندا).
۲. ایون ۱۹۴۶-جی ایلینده ایران مرکزی حکومتی باش ناظری (اهمئد کاوام) و گونئی آذربایجان میللی حکومتی باش ناظری (جعفر پیشواری) آراسیندا ایمضالانان بیر رازیلاشما و بیانات مؤوجود ایدی و آلتی آی سونرا ایران مرکزی حکومتی طرفیندن تک طرفلی اولاراق پوزولدو. نویابر ۱۹۴۶-جی ایلینین ایکینجی یاریسیندا ایران رئژیمی، حربی ایشغاللا گونئی آذربایجان'آ داخیل اولدو و ۲۵-۳۰ مین ماسوم آذربایجانلی خالقینین قتله یئتیریلمهسی ایله، میللی حکومتین زورلانما یولو ایله سئچیلمیش اولدوغو و آذربایجان خالقینین ایرادهسی ایله قورولدوغو دوشوردو. اصلینده، بیرلشمیش میللتلر شرطی'نین بو ماددهسی ("زور ایستیفادهسی" ایله باغلی قاداغانین اساسیندا) ایران مرکزی حکومتینین اؤز اؤهدهلیکلرینه باخمایاراق، "باشقا بیر حکومتی" (گونئی آذربایجان میللی حکومتی) ایستیفاده ائدرک هوجومچو و ایشغالچی کیمی قبول ائدیلمهسینه سبب اولدو.
۳. بئینلخالق حقوقا گؤره، آیریلیقچیلیق و موستقیللیک طلبی بیر جینایت دئییل و بیر دؤولت، آنجاق آیریلیقچی قروپ ایلک اولاراق شدتی ایستیفاده ائدرسه، لاکین شدتدن اول دؤولته مراجعت ائدیلمیش و نتیجه آلینمامیشسا، شدتی ایستیفاده ائده بیلر (مثلاً، پکک کیمی تئررورچولار و تامیل کاپلانلاری کیمی).
گونئی آذربایجان میللی حرکاتی سولهچو شکیلده کئچیریلهن و هر هانسی بیر زوراکیلیغین ایستیفادهسینه قارشی اولان سیویل بیر حرکاتدیر. بونونلا بیرلیکده، هازیرکی ایران رئژیمی زوراکیلیق یولو ایله اونلارلا موباریزه آپارمیش و اونلارلا موباریزه ائدنلرین اونلارلا ساواشماغی سئچمهسیندن یوز دنهلرله میللی موباریزچینی اؤلدورموش، یوزلرله اینسانی خسارت ووروب و مینلرله آدامی حبس ائدیب. گونئی آذربایجان میللی حرکاتی سلاحلی موباریزهنی رد ائدرک اؤزونده مدافعه حاقینی قورویور.
تورپاق بوتؤولویو ایله اؤزونون موقابیلینده حقوقونون معین ائدیلمهسی آراسینداکی قارشیتلیق
حقوقی باخیمدان بو ایکی مفهومو قیمتلندیررکهن، "حقوقونون معین ائدیلمهسی" داها آغیرلیقلی و منتیقی بیر طرزدهدیر، چونکی بیرینجیسی پرینسیپدیر، ایکینجیسی ایسه حقوقدور. تورپاق بوتؤولویو ایله باغلی اساس چتینلیکلردن بیری دؤولت-وطنداشلیق آراسینداکی سرحدلرین بئینلخالق قبول ائدیلمیش بیر سرحد کیمی تعیین ائدیلمهسیدیر؛ بو سرحدلر طبیعی اولماییب، اؤزونون اینقیلابچی موناقیشهلرینین نتیجهلری و یا ایشغال اولونموش اراضیلردن عبارتدیر. بو آرتیق موهوم بیر شکیلده بیر میللتین بؤلونمهسینه و درینلشمهسینه سبب اولموش و تورپاق بوتؤولویو وضعیتی آلتیندا اونلارین درینلشهن ایتکی و زربهلری ایله قارشیلاشمیشدیر.
اراضی بوتؤولویو پرینسیپی شرطلیدیر.
اؤز موقددراتینی تیینئتمه پرینسیپی مشرو حقوقدور.
میللتین اؤز موقددراتینی تیینئتمهسی، اؤزگورلولونو و موستقیللیینی الده ائدیلمهسی، اینسانلارین و میللتلرین دوغال حقوقیدیر و هئچ بیر موقاویله ایله باغلی دئییل. همین حالدا، اراضی بوتؤولویو بیر موقاویلهدیر و قونشو اؤلکهلر آراسیندا سرحدی معین ائتمک اوچون آنلاشمادیر. بونونلا بیرلیکده، اراضی سرحدلری دییشه بیلر و دایمی دئییللر. مثلاً، چئخییا و سلوواکیا کیمی مئدئنی اؤلکهلر، اؤزلرینین سرحدلرینی یئنیدن تعیین ائتمهده پروبلئم یاشامادان گؤسترمیشلر. بو ایکی اساس بئینلخالق حقوقون قارشیدورما حاللاریندا "میللتلرین قدرینین تعیین ائدیلمهسی حقوقو"نو "اؤلکهلرین اراضی بوتؤولویو پرینسیپی"ندن اوستون توتور. بو نتیجه بؤیوک اؤلکهلرین بؤلونمهسی ایله نتیجهلنهن بم عضوو اؤلکهلرین سایینی ۱۹۴۵-جی ایلدهن ۲۰۲۱-جی ایلدک ۵۱ اؤلکهدن ۱۹۳ اؤلکهیه قدهم قویماسی ایله الده ائدیلیب.
بیر اؤلکهنین اراضی بوتؤولویونه حؤرمت ائتمک اوچون اساس ایکی شرط وار
بئینلخالق حقوقا گؤره، بیر اؤلکهنین اراضی بوتؤولویونه حؤرمت ائتمک، ایکی شرطه ریایت ائدیلهرک مومکوندور:
بیرینجی شرط: هر بیر اؤلکهده هؤکومه، یاشایان بوتون خالق نومایندلیینی تمثیل ائتمهلیدیر.
ایکینجی شرط: هر هانسی بیر حکومت ائتنیک قروپا قارشی آیری-سئچکیلیلییه اساسلانان داورانیش گؤسترمهمهلیدیر.
باشقا بیر دئییشله، حاکمیت ایشتیراک حقوقونو آرزولایان آزلیقلارا و دیگر میللتلره فعالیت ایمکانی وئرمهسه و یا اونلارا آیری-سئچکیلییه اساسلانان داورانیش گؤسترسه، همین آزلیقلار و میللتلر اراضی بوتؤولویونه حؤرمت ائتمک اوزره هئچ بیر اؤهدهلیک داشیمازلار. بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین گونئی رودسیزییه و گونئی آفریکایا قارشی تطبیقی ده بئله اولموشدور.
بو تشکیلات آزلیقلارین حاکمیتینی قارا جامااتین چوخلوغونا اوستون توتمایاراق، قارا جامااتین آیری-سئچکیلییه اساسلانان حاکمیتینی تانیمامیش و دیگر دؤولتلردن بو جور اساسلانان حاکمیتی تانیماماغی طلب ائتمیشدیر. بونا گؤره، ایران رئژیمینین فارس آزلیغینین نمایندهسیدیر و گونئی آذربایجان میللتی سیستئماتیک نؤبتی، ائتنیک، کیملیک و دیل آیری-سئچکیلیینه معروض قالمیشدیر. بو سببدن، ایرانین اراضی بوتؤولویونه حؤرمت ائتمک اوزره هئچ بیر اؤهدهلیگی یوخدور.
«اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو»نون حیاتا کئچیریلمهسینه مانعهلر
"اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو" اساسینین فایدالاریندان بیری دئموکراتییانین یاییلماسی ایله علاقهلیدیر. بو پرینسیپ خاریجی فاکتورلارین موداخیلهسی اولمادان خالقین ایرادهسینین ایجراسینی مدافعه ائدیر و بو دئموکراتیک دؤولتلرله اویغوندور. بو پرینسیپ، دئموکراتییا و خالقین ایرادهسینین ایجراسی مقصدی ایله ایشلهیهن مودئرن دؤولتلر اوچون فایدالیدیر. آذربایجان میللی حرکاتی همیشه مسولیتلی شوعار اولان "میللتین اؤز قرارینی تعیین ائتمه حقوقو" ترفداری اولموشدور و بیر چوخ پانکارتلاردا و کوچه توپلانیشلاریندا "اؤز قرارینی تعیین ائتمه حاقی جینایت دئییل، حاقدیر" پانکارتینی گؤسترمیشدیر.
"اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو" پرینسیپینین فایدالاری
"اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو" پرینسیپینین بیر فایداسی، دئموکراتییانین تبلیغی ایله نتیجلنجیی کیمی، اینسانلارین ایرادهسینین تطبیقینین موداخیلسیزلیینی مدافعه ائتمهسیدیر و بو، معاصر دئموکراتییا ایله اویغون گلیر. بو پرینسیپ، دئموکراتییا و اینسانلارین ایرادهسینین تطبیقی مقصدی ایله فعالیت گؤسترهن معاصر دؤولتلر اوچون فایدالیدیر. آذربایجان میللی حرکاتی همیشه "میللتلرین اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو" شوعارینا دستک وئرمیش و میتینقلرده و کوچه توپلانتیلاریندا "سئلف-دئتئرمیناتیون ایس آ ریگهت، نوت آ جریمئ" شوعارینی تکرارلانان اولاراق گؤسترمیشدیر.
سوسیالیزم و "میللتلرین اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو" پرینسیپی
کارل مارکس میللی ایستیقلال حرکاتلارینی دستکلهیهرک و بونون سوسیال اینکیشاف و بئینلخالق بیرلیکلر اوچون "شرطلر یاراتماق" اولابیلئجئیینی مدافعه ائدرک پرینسیپی دستکلمیشدیر. ۱۹۱۴-جو ایلده، ولادیمیر لئنین یازدی: "بو سهودیر کی، میللتلرین اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقونو موستقیل بیر دؤولت کیمی مؤوقئیلهندیرک". لاکین سووئت اتفاقیندا قوه قازاندیقدان سونرا، اؤزونو ادعا ائدن لئنین و دیگر کوممونیست لیدئرلر بو پرینسیپی روسییا داخیل اولماقلا اؤز نظارتلرینده اولمایان میللتلر اوچون قاداغان ائتمیش و یالنیز دیگر میللتلر، مثلاً، بریتانییا آلتینداکی ایرلاندییا کیمی میللتلره تکلیف ائتمیشدیر!
کوممونیست پان ایرانییانلارین "میللتلرین اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو " پرینسیپیندن سوی-ایستیفادهسی.
تودئیلر، فئدایییان، راه-ائ کارگار و س. کیمی پان فارس کوممونیستلری آراسینداکی موباهیسه دایما میللی آزادلیق موباریزهسی یانیندا سوسمایا سبب اولماق اوچون "میللتلرین موقددراتینی تیینئتمه حقوقو " پرینسیپیندن سوی-ایستیفاده ائدیرلر. بو پرینسیپ، اونلار طرفیندن یالانا قوربان وئریلمیش و بیر نئچه اون ایل اؤنجه قربی لیبئرال-دئموکراتلار طرفیندن مسئله ائدیلمیشدیر. واادلر وئرهرک، میللی-ائتنیک موباریزهچیلر آراسیندا قروپلارینا عضو ائتمک و اونلارین کیمی گؤرونمک اوچون، میللی-ائتنیک موباریزهنین یانیندا، "میللتلرین موقددراتینی تیینئتمه حقوقو " پرینسیپیندن ایستیفاده ائدیرلر.
اونلار، لئنین-ایستالین سووئتلری کوممونیست پارتییاسی، ماو تئسئدونگ چین کوممونیست پارتییاسی، ائنوئر هوجا (اوستاد) - آلبانییا و دیگر کومونیست شوعارلاری ایله میللی ائتنیک تخریباتلارین قارشیسینی آلماق و "میللی زولمو" آرادان قالدیرماق اوچون چالیشیرلار. بو، ایرانی هله ده ایتکین توتماق اوچون گئدیر. حقیقته گؤره، "میللتلرین موقددراتینی تیینئتمه حقوقو " پرینسیپی اؤزو، ایچریده پرولئتاریا طرفیندن لئنین و ماو طرفیندن قاداغان ائدیلدیی و ایران کیمی اؤلکهلرده میللی ائتنیک تخریباتلارین نتیجهسی اولاراق ایستیفاده اولونور.
بیز دونیا اراضیسینده ان تسیرسیز ایدئولوژی اولان کوممونیزم ایدئولوگییاسینین بدبینلرینین باشی، یعنی ایران کوممونیستلری اولموشوق. تأسف کی، چوخو بو کوممونیستلر کوبایا و یا شیمالی کورئیه باشوورماق یئرینه کاپیتالیست اؤلکهلر اولان "قربی ائمپئریالیزمه" سیغینمیشدیرلار. اونلار بیر نئچه اونیللیک دئموکراتیک اؤلکهلرده یاشاماقلارینا باخمایاراق دئموکراتییا پرینسیپلرینی اؤیرنممیشلر. بونونلا بیرلیکده، بو آذربایجانلیلارین بیر قیسمی اؤزونلرینی هله ده ایران وطنداشی کیمی حساب ائدیرلر و ایرانین میللتینی اؤز سلاهیتلرینه گتیرمکله جدی شکیلده قارشیدیرلار. بو آذربایجانلیلارین بیر حیسهسی ایسه اورادا چالیشان آذربایجان میللی حرکتینین ایشینه موداخیله ائدیبلر و یا آلداتدیجی شوعارلارلا گونئی آذربایجانین آزادلیق حرکاتینین قارشی چیخیبلار. فاشیست دوشونجه سیستئملری اولان ایران ایسلام رئسپوبلیکاسی و حکومت یانلیلاری طرفیندن وطنداش میللتچیلره، آبش-این آداملاری، ایسرایل آداملاری دیئ اتهام ائدیبلر. شانسلی اولاراق میللی آکتیویستلر طرفیندن واختیندا بو آلدادیجیلیغین ایفشا اولونماسی ایله میللی هرکرده یئرلشدیکلری یئرلردن قاچماغا مجبور اولوبلار.
من کیتابچانین مؤلفی، بو ساختاکارلیقلارین قارشیسیندا ایلک دایانانلاردان اولموشام و حتی ایلک دفعه اولاراق قربده «میللتلرین اؤز موقددراتینی تعیین ائتمک حقوقو» پرینسیپینین فارس ایرانین فاشیست سیستئمینین دؤولت سیاستی چرچیوهسینده تطبیقینی رد ائتمیشهم. چونکی بو پرینسیپه یالنیز کانادا، بؤیوک بریتانییا، بئلچیکا کیمی ثابت دئموکراتیک دوشونجه سیستئمینده ایستیناد ائتمک مومکوندور.
لاکین سووئت اتفاقینین داغیلماسیندان سونرا، کومونیستلرین میللرین قرارینی تعیین ائتمه حاقیندان ایستیفادهسی سیستئمیک اولاراق سونا چاتدی و بیرلشمیش میللتلر چارتیندا گؤستریلهن بو پرینسیپین دونیا و هاققیقلی معناسیندان ایستیفاده ائدرک، کومونیست-فاشیست حکومتلر باغیمسیزلیقلارینی قازاناراق و بمت-ا قوشولاراق، موستقیل اؤلکهلر حالینا گله بیلدیلر. بو، سووئت اتفاقینین اونبئش اؤلکهسی، چئخییا و سلوواک رئسپوبلیکالاریندان ایکی اؤلکه، یوگوسلاوییادان یئددی اؤلکه، ائریترئ ائتهیوپیادان و شرقی تیمور ایندونئسییاسیندان، کوسووا سئربییادان و گونئی سودان سودانیندان عبارتدیر. بونا گؤره ده کوممونیستلرین قالیقلاری، آرتیق اؤز یالانلارینی خالقا سیریماق اقتداریندا دئییللر.
اؤز موقددراتینی تعیین ائتمه حقوقو و فارس شیعه شوبییهسی
ایسلام دینی پئرسپئکتیوینده، موسبت قدر تعیین ائتمه حاقینا صاحب اولماق اینسانلارین اؤزگورلویونه اینانیلان و اونلارین اؤز شخصی و اجتماعی مسئلهلرینده، اینام و مدنیت، اقتصادی و سیاسی مسئلهلرده اؤزلری اوچون قرار وئره بیلهجکلری اینانجینا سداقت وئریر. ر'آد سورئسینین ۱۱-جی آیسینه گؤره
«إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّیٰ یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ ۗ»« الله هئچ بیر قومون اؤز حالینی دییشمز، اونلاری اؤز حالینی دییشمزسه» حاضردا، ۵۵ دن چوخ موسلمانلارین اکثریتینه صاحب اؤز سرحدلری اولان اؤلکهلر دونیادا مؤوجوددور. بوندان باشقا، مانئوی اولاراق جوغرافی اولمایان بیر بیرلشمیش دونیا میللتی حاقیندا ایدهآللار دا مؤوجوددور.
دیگر طرفدن، شیعه-فارس ائکلئکتیک ایدئولوگییاسی و تفککورو اساسیندا ایکی باخیشین بیرلشمهسیندن فورمالاشان باشقا بیر ایسلام کوسموپولیتیزمی نؤوو ده واردیر: بیرینجیسی، مؤوهومات و تئرروریزمدن قایناقلانان شیعه شاوبی و ایکینجیسی، ایرقچی و فاشیزم دوشونجهلرینه مالیک اولان فارس ایفراتی میللتچیلیگیدیر. اونا گؤره ده ایرانداکی فارس شیعه رئژیمی قوراندا دئییلدیی کیمی قئیری-فارس موسلمان و شیعه میللتلرین موقددراتینی تعیین ائتمک حقوقونو تانیمیر. گونئی آذربایجانین اؤز موقددراتینی تعیین ائتمک و ایستیقلالیت حقوقو قوران و ایسلامین آچیق-آیدین آیسینه تامامیله اویغون اولدوغو حالدا واردیر.
پارسی شوبی شیعهسینین ائکلئکتیک ایدئولوگییاسینین عکسینه اولاراق، آذربایجان شیعه تورکلری دینین دؤولتدن آیریلماسینا اینانیرلار و اونا گؤره ده اونلارین اننوی شیعه ایدئولوگییاسینین فارس-شاوبی شیعه ایدئولوگییاسی ایله هئچ بیر علاقهسی یوخدور. ۱۹۷۹-جی ایلینده، آذربایجانلیلار ایرانین یئنی کونستیتوسییاسینا و «ویلایتی-فقیه»این ۱۱۰-جو ماددهسینه، دین خادیملرینه موطلق سلاهیت وئریلمهسینه قارشی عصیانا قالخدیقدا، موناقیشه یوخاری حده چاتدی و آذربایجان تورک شیعهلری ایله فارس-شووبی شیعهلری آراسیندا چکیشمه یاراندی. پانفارس ضیالی حرکاتینین بؤیوک اکثریتی، همچینین فارس پارتییالاری، او جملهدن هیزب موتلفه، هیزبوللاه، موجاهیدین خالق، موباریز موسلمان حرکاتی، توده پارتییاسی و دیگر کوممونیست پارتییالار ویلایت فقیه شووبییهنی دستکلهدیلر.
فارس فاشیزمینین علاوه بیر آلداتماجاسی، شیعه شووبییهلیک دوکترینینین دونیا و بؤلگهدهکی دیگر شییلره یاییلماسیدیر. بو، شیعه شووبییهلیگی گونئی آزربایجانتورکلری آراسیندا دا یایماق اوچون چالیشیرلار و شیعه شووبیلیین بیرلشدیریجی ائففئکتی ایله آذربایجان میللی حرکاتینی زیفلتمک مقصدیلهدیر. شوکورلر اولسون کی، میللی حرکاتین دوشمهنی اولان فارس شیعه شووبیلیین مزمونو میللی حرکاتین دوشونور و تئوریکچیلری طرفیندن آچیقلاندی و شووبییهلیک فارس شییلرین آذربایجان'آ قارشی دوشمهنلیکلاری، داغلیق قاراباغ ایشغالی دؤورونده ائرمهنیلره یاردیم گؤندرمهلری سببیندن شیی شووبیلیین سون آلداتماجا کارتی تورک شیی آذربایجانلیلار آراسیندا ائتگیسینی یاشادی.
ایران رئژیمینین مئهران باهاری شبکهسی آذربایجان تورک میللتینین اؤز قرارینی تعیین ائتمه حقوقونو اینکار ائتمهسینین بیر حیسهسیدیر.
آزینلیق فارس رئژیمینین قیسمهن پئرس فعال دایرهلری اؤز میللی مقصدلرینی حیاتا کئچیرمک مقصدیله، آذربایجان میللی حرکتینین قاباغیندا دایانماق اوچون موختلیف پارئلئل شبکهلر، مثلاً، ساهار تو، آزریها شبکهسی، یوز مینلرله اینستاگرام، فاجئبووک، تئلئگرام قروپلاری، بلوگلار و وئب سایتلار کیمی فعالیت گؤسترهن تشکیلاتلار طرفیندن تشکیل ائدیلمیشلر. مئهران بهاری شبکهلریده فعالیت گؤسترهن بو تشکیلاتلاردان بیریدیر. اؤزو ده مئهران باهاری رئژیمین آنونیم و بیلینمهیهن حربی عملیاتچیسیدیر و اونا رغبت بسلهیهنلرین اکثریتی ایسلامی قبول ائدن ائرمهنی و مانقورتلار، توده پارتییاسینین آذربایجانلی عضولری و دیگر کوممونیستلردیر. اونلار «ایرانین تورکئلی اوممئتی» آدی آلتیندا ایسلام میللتینین، اوممتی ایسلامی و کوممونیست ایشچیچیلری ایله بیرگه، یئنی نؤو میللی وتنپرورلیک،تورک میللتینین تیینات حقوقونو اینکار ائتمک مقصدیله یارادیلدیلار و اونلارین اساس مقصدی ایرانین فشیزم سیستئمینی قوروماق ایدی.
مئهران بهاری شبکهسی، ایرانین سبق-علاقهلر ایدارهسی-ساواک ساوامادانین تسیس ائتدیی و تورکییه و سکاندیناوییا داخیل اولماقلا خاریجده ده شعبهلری اولان، تورک میللتینین آذربایجانچیلیق ایدئولوگییاسینی زیفلتمک مقصدیله ساختا تورکچولوک ادعالاری ایله یانلیش ادعالار سوردورهن بیر تشکیلاتدیر. مئهران بهری، آذربایجانچیلیق و آذربایجان میللتچیلیگی دوشونجه سیستئمینین آیریلماز ایکی اساسینی - تورکچولوک و آذربایجانچیلیق فیکیرلرینی بیر-بیریندن آییرماق، میللی حرکتی اؤز اویدورما سؤز داغارجیغی ایله شیعه حاکمیتلی فارس-فاشیست خالقلارینین سوییهسینه دوشورمک ایستییر.
بو شبکه تئهراندا ساواک-ساواما اینفورماسییا ایدارهسی طرفیندن یارادیلیب و تورکییه و سکاندیناوییا اؤلکهلری کیمی خاریجده فیلیاللاری وار. مئهران باهاری چتهسی ساختا تورکچولوک ادعاسی ایله ساختاکارلیقلا میللی حرکاتدا نظری بوشلوق یاراتماغا چالیشیر و بو دوشونجهنین بیر-بیریندن آیریلماز ایکی پرینسیپیندن ایستیفاده ائدرک «مرکزلی آذربایجان تورک دوشونجه سیستئمی» نظریهسینی آلت-اوست ائتمک ایستییر. تورکچولوک و آذربایجانچیلیق»، تورکچولوک و آذربایجانچیلیغی بیر بیریندن آیری توتاراق میللی حرکاتی فاشیست شیعه شاوبی-فارس هیلالینین تلهسینه سالیب آییریر.
مئهران باهاری چتهسی، آذربایجان و تورک میللتینین آدینی گیزلتمک ایمکانی یوخدور. بو سببدن "شیمالقرب ایران" ایفادهسینی آذربایجانین یئرینه، "حاکم میللت" ایفادهسینی ایسه فارس-فاشیست آزینلیق رئژیمینین یئرینه ایستیفاده ائدیر. اونلار "محکوم میللت" ایفادهسینی داخیلی سؤمورو و ایشغال آلتیندا اولان میللتین یئرینه قویاراق، آذربایجان میللتینین اؤز موباریزهسیندن اوزاقتوتماق ایستییر. هالبوکی آذربایجان تورک میللتی هئچ واخت فارس آزلیغینین فاشیست رئژیمینه تسلیم اولمامیش و گوجلو ایراده ایله موباریزهسینی داوام ائتدیریر. بو شبکه هم ده «اؤز موقددراتینی تیینئتمه حاقی»نین معناسینی تحریف ائدرک، ایرانین تورک خالقلارینین بیر نئچه فاصیلهسیز بؤلگهده یاشادیقلاری اوچون اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقونا مالیک اولمادیغی بارهده یانلیش تئز ایرلی سورور. داواملی و یاپیشیق آذربایجان اراضیسی بیر چوخ اؤلکهلردن بؤیوکدور و یئری گلمیشکهن، بئینلخالق سندلره گؤره، ۳۵ میلیونلوق گونئی آذربایجانین اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقونون برپاسی اوچون هر جور شرایط مؤوجوددور.
تورک آذربایجان خالقی شئیخ محمد خیابانی قییامی و پیشوری میللی حکومتی زامانیندا او، اؤز ختتینی شووبیئه فارسدان آییرا بیلدی.
گونئی آذربایجانین ایشغالی (۱۹۴۶) سونراسی، اؤز موقتدراتینی معین ائتمک اوچون موباریزهیه داوام ائدرک، خالق موسلمان حرکاتی ایله اؤز یولونو فارسین شووبییهسیندن آیریلمیشدیر. یئنی میللی حرکاتی ایله، سیاسی، دینی، کوممونیست، اصلاحاتچی و سئکولیاریست فشیزمین بوتون آلدادیجی آسسیمیلیاسییالارینی زیبیلخاناسینا آتماغا نایل اولموشدور وتورک آذربایجان دوشونجه سیستئمی اساسیندا اؤز خالقینین قدرینی تعیین ائتمهیه داوام ائدیر.
اوغورسوز دؤولتلرده "آیریلماغا دوزلیش حقوقو" فایلئد ایستاتئس نظریهسی
"فایلئد ایستاتئس" تئورییاسینا گؤره، حاکم دؤولت هانسی سببدن اولورسا اولسون، پراکتیکی اولاراق چؤکمه و ایفلاسین ائشیغیندهدیرسه، اؤلکهنین ایداره ائدیلمهسینین مئشرویتینی ایتیرمیشدیر. اینسان حاقلاری و ائتیک پرینسیپلر باخیمیندان، بم، موناقیشهلی اراضیلرین تهلوکسیزلیینی تعمین ائتمک اوچون، "تعیین ائدیجی حقوق" (رئمئدیال ریگهت تو سئجئسسیون) نظریهسینه اساسلاناراق، باشاریسیزلیغا اوغرامیش بیر مرکزی حکومتدن آیری بیر ویلایتین آیریلماسی اوچون راضیلیق وئره بیلر. (آللئن بوجهانان ۱۹۹۷). بو، مئرکئزی حکومتین او بؤلگه اوزریندهکی نظارتینی کسمیی و یئنی بیر دؤولت یارادماغی، یئنی بیر حکومت قورماغی دا احاطه ائده بیلر. یئنی موستقیل دؤولتین حکومتی مرکزی دؤولتدن داها یاخشی بیر تهلوکهسیزلیک تعمین ائده بیلرسه، او زامان اونون مئشرویتی ثبوت اولونوب، رسمی شکیلده تانینماسی اوچون داها گوجلو بیر آرقومئنتی وار.
مؤوجود بیر دؤولت، هانسی سببلره گؤره اولورسا اولسون، حقیقتهن چؤکمه و ضعیفلهمه سوییهسینده اولارسا، او زامان بیر "مووففق اولونمامیش دؤولت" (فایلئد ایستاتئ) کیمی اؤز ایدارئتمهسینین مشرویتینی ایتیریر. بیر ایالتین مرکزی دؤولتیندن آیریلماق ایستهیهن بیر "مووففق اولونموش دؤولت"، بوکهنانین "تعیین اولونموش تخریبات حقوقو" (رئمئدیال ریگهت تو سئجئسسیون) تئوریسی اساسیندا بیرلشمیش میللتلر طرفیندن رازیلاشا بیلر. بو، بیر ارازینین مرکزی دؤولتین نظارتینی کسهرک یئنی بیر حکومت یاراتماغی دا ایچره بیلر. ائغئر یئنی موستقیل دؤولت، مرکزی دؤولته نیسبتهن داها یاخشی تهلوکهسیزلیک تعمین ائده بیلرسه، اونون مشرویتی ثبوت اولونور و داها گوجلو بیر تانینما ادعاسی قویماغا مالیکدیر. بعضی حاللاردا، بیرلشمیش میللتلر موناقیشهلرین سونا چاتدیریلماسی اوچون مووففق اولونموش دؤولتین موستقیل اولما هوقوقیتینی قبول ائدرک حرکت ائده بیلر.
بئینلخالق حقوق ساحهسیندهکی سون دییشیکلیکلر و آیریلیق دوکترینه دایر یئنیلیکلر
بئینلخالق عالمده یئنی فیکیرلر و اینکیشافلار گوندهمه گلدی کی، بو دا موستقیللیک آختارانلارین اومیدینی داها دا آرتیردی؛ بئله کی، بو، اونلاری سون آددیمی آتماغا، یعنی سئپاراتچی مقصدلرینه چاتماق و موستقیللییه نایل اولماقدا داها قتیتلی ائدیب. بو، اونلارین آیریلماق ایستدیکلری مقصده چاتماق و موستقیللیک الده ائتمک اوچون داها قرارلی حالا گلمهلرینی تعمین ائدیر. لاکین شوبههسیز کی، بو ساحهدهکی ان واجیب اینکیشافات ۲۰۰۸-جی ایلده باش وئرمیشدیر؛ او واخت کوسووونون ائتنیک آلبانلاری بیرترفلی قایدادا سئربییا حکومتیندن موستقیللیکلرینی اعلان ائتدیکده، کوسووا'نین سیربیستاندان تک طرفلی آیریلماسینا دایر آرتان دستکلر و منفی رئاکسییالارلا، بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین بئینلخالق محکمهدن بیر قرار آلاراق، کوسووانین سیربیستاندان تک طرفلی آیریلماسینین بئینلخالق حقوقا اویغون اولدوغونو تصدیق ائدرک، ۲۲ ایول ۲۰۱۰-دا کوسووانین موستقیللیینی تانیماغی دستکلهدی. و همهن آردیندان، آلمانییا، هوللاندییا، تورکییه و ۴۳ اؤلکه (حاضردا ۱۱۲ اؤلکه) کوسوووانین موستقیللیینی تانیدیلار. سیربیستان و ایران، کوسووانین موستقیللیینه قارشی اولان اؤلکهلر سیراسیندادیر.
بئلهلیکله، کوسووونون موستقیللیک الده ائتمهسیندن سونرا بئینلخالق حقوقدا «(سئپاراتیسم) تئورییاسی» دوکترینا و نظریهسی مسوم اولدو. کومپئنساسییالی آیریلما/سئپاراتیسم او دئمکدیر کی، داخیلی موستملکلشمیش اؤلکهنین میللتی اؤز موستقیللیینی اعلان ائدیر، یعنی اونون اساس حقوقلارینین گئنیش شکیلده پوزولدوغو و مرکزی حکومت طرفیندن آچیق شکیلده هوجوما معروض قالدیغی بیر شرایطده داخیلی اؤز حقوقونو حیاتا کئچیرمیر. داواملیلیق و اوزونموددتلی تضییق سون چاره اولاراق آیریلماغا حاق قازاندیرا بیلر.
بونا گؤره، سئپاراتیزم و یا موستقیل دؤولتین یارادیلماسی تکلیفی، بئینلخالق حقوقون اساس پرینسیپلریندن بیری اولان "میللتلره اؤز تیینات حقوقو" شوعاریندان کئچید ائدرک و اونون طلبلرینی عکس ائتدیرمک قراریندان علاوه بیر شئیدیر. هاتتا کانادا یوکسئک ماهکئمئسی، سیربیستان'دا اولدوغو کیمی حکومتین مرکزی آیریلما حاقینا قارشیدیر. کئبئک مسئلهسینده اولدوغو کیمی، کانادا آلی محکمهسی محکمهسینین حقوقونو قبول ائتدی. اونا گؤره ده گونئی آذربایجاندا اولدوغو کیمی عینی شرطلر آلتیندا بیرترفلی ایستیقلال اعلان ائتمک اولار.
فردیلشمه تئوریسینین بعضی اساس مقاملاری:
- قورولان حاکمیت بوتون خالقی تمثیل ائتمیرسه.
- قورولموش داخیلی حکومت طرفیندن اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقونون رد ائدیلمهسی، اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقونو کومپئنساسییا ائتمیین خاریجیده یئگانه یولودور.
- موستقیلیلیک، بئینلخالق ثابتلییه قارشی دئییل.
- عکسینه، بدبینلیک شرایطین داوام ائتمهسی، بئینلخالق سوله و تهلوکسیزلیکسیزلیین اولماماسینا سبب اولور.
- اؤز خالقینین اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقونا محل قویمایان حکومت اراضی بوتؤولویو پرینسیپی ایله اونون سرحدلرینه حؤرمتله یاناشیلا بیلمز.
- مرکزی دؤولتلر بو حقوقو یئرینه یئتیرمزسه، خالقلار هر هانسی بیر یول ایله بو حقوقو یئرینه یئتیرمک حقوقونا مالیکدیرلر.
"سون یول، موستسنا چاره"
بو نظرییه گؤره، اینسان حقوقلارینین آشکار قورخولو پوزولماسینا سون قویان یئگانه یول، اؤلکهنین حیسهسیندن آیریلماقدیر.
بو اساسا اساساً، ال چکمکدن ایمتینا ائتمک موطلق تانینمالیدیر.
"ائخجئپتیونال سولوتیون، تهئ لاست سولوتیون"\"موستسنا حل، سون حل"
بو نظریه اینانیر کی، اینسان حقوقلارینین جدی پوزولماسینین سونونو تعمین ائتمک اوچون یئگانه یولو، اؤلکهنین آیریلماسیدیر. بونا گؤره ده، آیریلما حقوقو قانونیلشدیریلمهلیدیر.
"قرارین تعیین ائدیلمهسی حقوقو" و موذاکیره سئچیمی
موذاکیره، اراضی بوتؤولویونون، "قرارین تعیین ائدیلمهسی حقوقو" ایله قارشی قارشییا قالما پروبلئمینین حلینین بیر یولودور. اوغورلو بیر نومونهسی چئخییا و سلوواکیانین آیریلماسیدیر، اونلار اؤز موقاویلهیه عمل ائدرک اؤزلرینی آییریبلار. اما، عذابلی تاریخی موذاکیرهلر تجروبهسی گؤستریر کی، گوج قوولوغونون پرورییه حکومتی ایله موذاکیرهسی (۱۳۲۵) حکومت موقاویلهنی پوزدوقدان سونرا مرکزی حکومتین آذربایجانا قارشی حربی حرکتی و مینلرله آدامین قتله یئتیریلمهسی ایله نتیجلنمیشدیر. گونئی آزربایجانخالقی بوتون موذاکیرهلره شرطلرله باخیر، مثلاً:
۱. موذاکیرهلر بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی و یا نؤوبتی اولوسلاراراسی تشکیلاتین نظارتینده اولمالیدیر.
۲. هر بیر میللتین نمایندهلری برابر شکیلده ایشتیراک ائتمهلیدیر، مثلاً، هر میللتدن اوچ نماینده (حتی فارس میللتیندن ده).
۳. موذاکیره ائدن طرفلر ایمضالایاجاقلاری هر هانسی بیر قرار و یا رازیلاشما اوزرینده مووافیق و صمیمی اولماقلارینی آچیق شکیلده گؤسترملیدیرلر.
۴. رازیلاشمانین ایجراسی اوچون تهلوکهسیزلیک تأمیناتلاری وئریلمهلیدیر.
۵. موقاویله پوزولماسینین نتیجهلری اولجهدن معین ائدیلمهلیدیر.
"اؤز موقددراتینی تیینئتمه حاقی" و رئفئرئندوم سئچیمی
رئفئرئندوم دئموکراتیک اؤلکهلرده آزاد بیر جمعیت سیستئمی اوزره خالقین گلهجک وضعیتی حاقیندا قرار وئردیی و سس وئردیی بیر "اؤزونو تعیین" موسسیسهسیدیر. بو سیستئمده خالق مؤوجود دورومدا قالماق و یا آیریلماق اوزره سئچیم ائدیر و سسینی سس قوتوسوندا و یا رئفئرئندوم واسطهسیله وئریر. بئله کی، سکوتلاندییادا کئچیریلهن سون باغیمسیزلیک رئفئرئندومو، بریتانییا اوزره بیر نؤو کونفئدئرال قالماق و یا آیریلماق اوزره قرار وئردی، همچینین کئبئک ویلایتینده کانادا فئدئرال سیستئمی داخیلینده خصوصی سلاهیتلره مالیک اولاراق قالماقدا سس وئردی، بو سیستئمده پارلامئنت، حکومت و قوه-i قدرییه موستقیللیکله خالق و اراضیسی اوزره سیاسی نظارتی تطبیق ائدیر. اساساً دییشهن سیستئملرده، گونئی سودان، باهراین و مونتئنئقرو رئفئرئندوم واسطهسیله موستقیللیک سئچدی، لاکین توتالیتار سیستئملرده رئفئرئندوم و سئچیم واریانتی معناسیزدیر. مثلاً، سووئت اتفاقینین داغیلماسیندان بیر نئچه آی اول "رئفئرئندوم"دا خالقین سووئت اتفاقیندا قالماغا راضی اولدوغو گؤرونوردو، لاکین موستقیللیک گونونده و موستقیل وطندا داها سونرا اونلارین بایراغی آلتیندا اولدو. بو سببدن رئفئرئندوم و سئچیم موستقیل اولماق و یا موستقیل اولماق اوچون قاباقجیل شرط دئییل. گونئی آزربایجانفارس ایرانینین فشیستیک سیستئمی طرفیندن مانیپولیاسییا اولونموش سئچیم و رئفئرئندوم خیلقتینه آسلا آلدانمایاجاق. سئچیم و رئفئرئندوم موستقیل و دئموکراتیک بیر موحیطده ایران داخیلی سؤمورگهچیلیکدن سونرا کئچیریله بیلر."
"کونفئدئرالیزم و فئدئرالیزم چرچیوهسینده " اؤز موقددراتینی تیینئتمه حاقی "
کونفئدئرالیزم و فئدئرالیزم بو مقالهنین مؤوضوسو دئییل، آنجاق "قرار وئرمه حقوقو"نون حیاتا کئچیریلمهسی، یالنیز دئموکراتیک اؤلکهلر کیمی کانادا و بئلچیکا کیمی فئدئراتیو سیستئملر چرچیوهسینده مومکوندور، عکس حالدا تهلوکهسیزلیک تأمیناتلاری تقدیم ائدیلمهسی، دؤولت و حکومت آراسینداکی علاقهلرین ایجراسینین نظارت ائدیلمهسی اوچون بیر بئینلخالق اورقان طرفیندن دؤولت آراسیندا حیاتا کئچیریلمهلیدیر.
" کونفئدئرالیزم و فئدئرالیزم سیستئمی چرچیوهسینده 'قرارین تعیینی حاقی' و اونون فلاکتلی نتیجهلری
فئدئرالیزم دئموکراتیک جمعیتلرده ان یاخشی حکومت فورمالاریندان بیری اولماسینا باخمایاراق، میللتلرین قرارین تعیینی حقوقونو حیاتا کئچیرمک عامللر اوچون اوغورسوز اولموشدور. چین و روسییا کیمی فئدئرال و توتالیتار سیستئملر، اویغوریستان و چئچئنیستان کیمی یئرلری زور و زوراکیلیقلا بو حقوقو پوزماقدادیرلار. بوندان علاوه، هیندیستان فئدئرال حکومتین کشمیردهکی اؤزونمودافیه حاقینی لغو ائدرک کشمیرین لئگال حقوقلارینی فاکتیکی اولاراق لغو ائتمیشدیر.
کانادا و بئلچیکا ایله فرقلنهرک، ایسپانییا فئدئرال دئموکراتیک حکومتی اؤزونمودافیه حاقینی بؤلگهلره رئفئرئندوم کئچیرمک ایمکانی وئرمهمکدهدیر. بئلهلیکله، کاتالونییادا ۹۰.۱۸ فایز سس ایله تصدیق ائدیلهن آیریلیق رئفئرئندومو ایسپانییا کونستیتوسییاسینا اساسلانان کونستیتوسییالی محکمه طرفیندن تانینمامیشدیر (۲۰۲۰). حال-حاضردا ایسپانییا فئدئرال حکومتی، کونستیتوسییالی محکمهنین تصدیقلهیهن سس ایله کاتالونییادا یئرلی حکومتی آزاد ائدیب، فئدئرال اوردونون گوجلری ایله کاتالونییادا مدافعه حاقینی پوزماقدادیر. بؤلگئ حکومتی اؤزونو مدافعه ائتمک اوچون قوهلره صاحب اولمادیغی اوچون، چونکی کاتالونییادا یئرلشهن پولیس قوهلریندن یالنیز بیری فئدئرال حکومته مخصوص اولدوغو اوچون و او دا فئدئرال حکومته تابع اولاراق موستسنا دئییل، مومکون اولسا دا رئفئرئندومدان اول فئدئرال کونستیتوسییادا همین پروسئسی تعمین ائتمهلیدیر.
بو سببلرله، رئفئرئندوم تشکیل ائتمهدن اول فئدئرال کونستیتوسییادا بو پروسئسی تعمین ائتمک اوچون حیاتا کئچیریلهجک هللکارلیقلاری قبول ائتمک لازیمدیر."
ایران'دا ائتنیک فئدئراسییا نومونهسینی گؤتوررسک، گونئی آزربایجانهئچ بیر سنهدی ایمضالامامالیدیر کی، هر هانسی بیر ایالتین قانونی آیریلیغی و موستقیللیینه مانعه اولسون. هر هانسی بیر فئدئرالیزم، قارشیلیقلی بیرلیکده و هر ائیالئتین اؤز میللی اوردوسو ایله اولمالیدیر. اساساً، بو بیر موقاویلوی فئدئرال سیستئمدیر و هر هانسی بیر ائیالئتین فئدئرال حکومتدن ساده چوغونلوقلا (۵۰+۱) آیریلما و موستقیللیینی اعلان ائتمه حقوقو وار.
لغو و یا لغوئتمه حاللاریندا اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو
لغو و یا سوقوط حاللاریندا اؤز موقددراتینی تعیین ائتمک و موستقیللیک اعلان ائتمک حقوقو اوچون مرکزی حکومتین و یا کئچمیش رئژیمین واریسی اولدوغونو ادعا ائدن دؤولتین راضیلیغی طلب olunmur.Buna اساساً، ۱۵ دؤولتین سسری-دن و ۷ دؤولتین کئچمیش یوگوسلاوییادان موستقیللیک اعلان ائتمهسی روسییا و سئربییا حکومتلرینین راضیلیغی ایفاده ائدیلمهدن ده موستقیل اولدوغو قانونسوز دئییل. سسری-نین کوممونیست دؤولتلریندن فرقلی اولاراق (کوممونیزمه اولماقدان قورتولماق) روسییانین اعتراضی اولمادان بئینلخالق تصدیقلهنمهیه و بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینا عضولویه قبول ائدیلمهیه لاییق گؤرولموشدورلر. اما، یوگوسلاوییانین واریسی کیمی اؤزونو تصدیق ائدن سئربییا حکومتی، یوگوسلاوییانین موستقیللیک اعلان ائتمهسینده و بؤلونمهسینده اعتراض ائدرک، قانونسوزلوغا باش چکمیش و موستقیللیک اعلان ائدن یوگوسلاوییا رئسپوبلیکالارینا قارشی قانلی محاربه باشلاتمیشدیر. نتیجهده بیرلیکدهکی موداخیلهلرله سونا چاتمیشدیر. یوگوسلاوییا رئسپوبلیکالاری ایله برابر، کوسووا ویلایتی ده موستقیل اولوب و اوچونجو دؤولتین تانینماسی قراری وئریلیب و بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینا عضو اولموشدور.
اصلینده، سئربلرین یوگوسلاوییا سلاهیتلی تمسیلچیلیینین ادعاسی هئچ واخت بئیینلمهلر طرفیندن قبول ائدیلمهدی. چونکی بئینلخالق حقوقا اساساً، "دؤولتین لغو ائدیلمهسی اونون آرتیق مشرویت و حقوقی شخصیتینی ایتیرهرک" باش وئریر. بئلهلیکله، ایران فاشیست رئژیمینین داغیلماسیندان سونرا، روس و سئرب کیمی، شاه و شئیخ قالیقلاری و یا فارس اوپوزیسییاسی، واریس ادعاسی و یا میراسچیلیق حقوقو ادعا ائتمیجکدیرلر.
دونیادا «اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو»نا و موستقیللییه طلبین آرتماسینین سببلری
«اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو» و موستقیللیک طلبینین آرتماسینین سببلری سون بیر نئچه اونیللیکده تاریخی فون و سیاسی حادثهلرله یاناشی، آشاغیداکی عامللرله باغلیدیر:
۱. اینتئرنئت و سوسیال مئدیا واسطهسیله آزاد اینفورماسییا دؤورییهسینین قئیری-محدودیتی اولان موکممل تئخنولوگییاسینین یارانماسی.
۲. قربی دئموکراتیک دیرلرین قبول ائدیلمهسی و میللی اؤزونسنلیینین یوکسلمهسینه سبب اولان قربی دیرلرین جلب ائدیلمهسی.
۳. خالقین حیات طرزینده دینین رولونون آزالماسی و خورافهلرین ردی.
۴. حؤکمرانلیقدان قورتولماغین و تام موستقیللیک الده ائتمیین اوغورلو نومونهلری وار، خصوصیله سون اوچ اونیللیکده موستملکهچیلییه، ایستیسمارا، سروتلرین تالانماسینا، اقتصادی و مدهنی آیری-سئچکیلییه، فاشیستلرین آسسیمیلیاسییا و میللتین آنا دیلینین یوخ ائدیلمهسی سیاستینه سون قویا بیلهن یئگانه اوغورلو واریانت کیمی. میللتلر.
۵. اؤز میللی-دئموکراتیک دؤولتینین قورماق اوچون آرتان ایمکان و ایراده.
۶. موستقیل شکیلده اعلان ائدیلمه حقوقو قانونلاری کیمی یئنی بئینلخالق قانونلارین ترتیبی.
«اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو»و بیرلشمیش میللتلره وطنداشلیغی اولمایان خالقلار و میللتلر تشکیلاتی (اونپو)
"بیرلشمیش میللتلره وطنداشلیغی اولمایان خالقلار و میللتلر تشکیلاتی" (اونپو)، دونیادا قاباقدا قالان خالقلارین سسی ایله تعمین ائدیلمهسینده کؤمک ائتمک اوچون یارادیلمیش بئینلخالق بیر تشکیلاتدیر (۱۹۹۱، لاهئ، هوللاندییا). بو تشکیلاتین مقصدی، بیرلشمیش میللتلر و دیگر بئینلخالق اورقانلاردا نمایندهلیک حقوقو اولمایان میللتلر اوچون "حاقین تعیین ائدیلمهسی" پرینسیپینین تطبیق ائدیلمهسینی تعمین ائتمک و سیاسی موستقیللیین قانونی اولاراق تانینماسینا حاضرلیق ائتمکدیر. (اونپو)، دوزگون قانونوئریجیلیک و بئینلخالق تانینما اوچون حاضرلیقدا اولان سیاسی موستقیللیکلرین بئینلخالق عضولرینی دستکلهیهن اونلارلا بیر سیرا عضوه مالیکدیر. تیبئتت، اویغور، ائلهز، کاتالونییا و گونئی آذربایجان کیمی میللتلر اونپو-نون عضولری آراسیندادیر.
" مونتئویدئو کونوئنسییاسینین موددهالاری"
۱۹۳۳-جو ایلین دئکابرین ۲۶-دا قبول ائدیلهن "دؤولتلرین حاقلاری و وظیفهلری حاقیندا مونتئویدئو کونوئنسییاسی"نین ۱-جی ماددهسینده آشاغیداکی خصوصیتلره مالیک بیر شکیلده تشکیلاتلانان هر هانسی بیر دؤولت بئینلخالق حقوقو کیمی تانینمالیدیر:
آ) دایمی اهالیسی اولان
ب) معین اراضی صاحبی اولان
ج) حاکمیت اورقانلاری اولان
د) دیگر دؤولتلرله موناسیبتلر قورماق اوچون پوتئنسیالا مالیک اولان.
آرتیجلئ ۱ اوف تهئ مونتئویدئو جونوئنتیون اون تهئ ریگهتس آند دوتیئس اوف ایستاتئس (دئجئمبئر ۲۶.۱۹۳۳) ایستاتئس: «تهئ ایستاتئ آس آ پئرسون اوف اینتئرناتیونال law سهوولد پوسسئسس تهئ following قوالیفیجاتیونس؛ آ) آ پئرمانئنت پوپولاتیون ب) آ دئفینئد تئرریتوری ج)آ گووئرنمئنت د) جاپاجیتی تو ائنتئر اینتو رئلاتیونس with تهئ اوتهئر ایستاتئس.»
"مونتئویدئو کونوئنسییاسی حاقیندا"نین (۲۶ دئکابر ۱۹۳۳) ۱-جی ماددهسی بئلیرتیر: "بئینلخالق حقوق شخصی کیمی دؤولت آشاغیداکی سیفتلره مالیک اولمالیدیر: آ) دایمی اهالی ب) معین ائدیلمیش اراضی ج) حکومت د) دیگر دؤولتلرله موناسیبتلر قورما قابیلیتی."
گونئی آذربایجان میللی حکومتینین بئینلخالق سوییهده تانینماسینین قانونیلیگی
مونتئویدئو کونوئنسییاسینین موددهالارینا اویغون اولاراق
گونئی آذربایجان میللی حکومتینین بئینلخالق تانینمیشلیغیندا هئچ بیر شوبهه یوخدور، چونکی اراضیده مینیللیک دؤولتچیلیک تجروبهسی و اصل دئموکراتیک حکومتین مؤوجودلوغو (۱۹۴۵-۱۹۴۶) مونتئویدئو کونوئنسییاسیندا قئید ائدیلهنلردن داها یوکسک کریتئرییالارا مالیکدیر. آذربایجان تاریخینده مینیللیک دؤولتچیلیک تجروبهسی، قاجار دؤولتی (۱۷۸۸-۱۹۲۵) و میللی آذربایجان حکومتی (۱۹۴۵-۱۹۴۶) داخیل اولماقلا، کونوئنسییادا گؤستریلهنلردن داها چوخدور. گونئی آذربایجانین سون میللی دؤولتی (۱۹۴۵) ایران فاشیست رئژیمی طرفیندن زوراکیلیقلا محو ائدیلمیش و اراضیلری ایشغال آلتیندا قالمیشدیر.
توتالیتار و فاشیست ایران سیستئمینین چؤکمهسیندن سونرا و ایشغالچیلاردان آزاد ائدیلدیکدن سونرا، گونئی آزربایجانخالقی میللی بایراغی آلتیندا موستقیل و دئموکراتیک دؤولتچیلیکله یئنیدن قورولاجاق و اؤز موستقیللیینی اعلان ائدجک و درهال دیگر اؤلکهلرله قارشیلیقلی موناسیبتلری قورماق اوچون بئینلخالق تانینمیشلیغا نایل اولاجاقدیر. شوبههسیز کی، یئددی تورک موستقیل اؤلکهسی و دیگر دوست دؤولتلر طرفیندن تانیناجاق و بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین سون شرطی اولان «علاقه یاراتماق قابیلیتی و باجاریغی» پراکتیکی اولاراق آرادان قالدیریلاجاق و دایمی بیر دؤولته چئوریلهجکدیر. هئچ بیر مانعه اولمادان بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین عضوو اولاجاقیر.
بیر چوخ اؤلکه، ائریترئیا، کوسووا، شرقی تیمور و گونئی سودان کیمی یئنی موستقیل اولموش اؤلکهلر، مونتئویدئو کونوئنسییاسینین شرطلرینی اؤنجهدن تعمین ائتمهدن داهی موستقیللیک اعلان ائتمیش و بیر چوخ اؤلکه و بیرلشمیش میللتلر طرفیندن رسمی اولاراق تانینملاناجاقدیر.
اولوسلاراراسی توپلومدا باغیمسیزلیک تالئپلئرینئ مئشرویئت وئرمئ تابوسونو قیرماق
بئینلخالق حقوقدا سئپاراتیزم مسئلهسینین گوندهمه گتیریلدیی واختدان مرکزی حاکمیتین سووئرئنلیینه تأمینات وئرهن اؤلکهلرین اراضی بوتؤولویونه حؤرمت پرینسیپی موستقیللیک ایستهیهنلرین مقصدلرینه چاتماق یولوندا همیشه اساس مانعه اولوب. بئله کی، قئید اولونان اساس جدی مانعه اننوی بئینلخالق حقوقدا آیریلیقچیلیغین مشرویتینی جدی شکیلده قاداغان ائدیب. لاکین سون اوچ اونیلده، دونیانین موختلیف بؤلگهلرینده بیر چوخ آیریلیقچی قروپلار، اهالی اؤز قرارلارینی وئرمه حقوقونا ایستینادن مرکزی حکومتدن آیریلماغی طلب ائدرک موفقیتله موستقیللیک قازاندیلار. بو اؤلکهلر آراسیندا ائریترئ، شرق تیمور، کوسووا، گونئی سودان کیمی اؤرنکلر قئید ائدیله بیلر کی، بئینلخالق جمعیتین نظارتی آلتیندا و بیرلشمیش میللتلر طرفیندن رسمی شکیلده تانینمیشدیرلار.
بیر طرفلی موستقیللیک اعلانی
یونانیستانین کیبریسی زورلا یونانیستانین بیر حیسهسی ائتمک ایستهیهن ژونتاس حکومتینین قارشیتی اولان تورک کیبریس خالقینین و تورکییهنین گوجلو رئاکسییاسی ایله اوزلشدیی بیلینیر. ۱۹۷۴-جو ایلده، تورکییهنین تام دستیی ایله، تورک کیبریس خالقی تئک طرفلی اولاراق موستقیل حکومتلرینی قوردو. گونئی اوسئتییا و آبخازییا کیمی اؤلکهلر ده فرقلی بیر پروسئسله فییلی اولاراق موستقیللیک الده ائتدیلر و بو اینسانلارین اؤز موقددراتینی تعیین ائتمک حقوقونا اساسلانیر.
بنزر شکیلده، گونئی آذربایجان خالقی دا خصوصی شرطلر آلتیندا بئینلخالق تشکیلاتلارا مراجعت ائدرک، شیمالی آذربایجان، تورکییه و دیگر تورک اؤلکهلرینین دستیی ایله تئک طرفلی اولاراق موستقیللیکلرینی اعلان ائدرک و تانینماغی باجارا بیلیر.
تصدیق ائدیلمیش آیریلیق و موستقیللیک سببلری:
۱- حاکمیت قایهسینین قانونسوزلوغو: حاکمیت قایهسی، مؤوجودلوقونون قانونسوزلوغوندان دولایی اساس و اولجهدن مشروییته مالیک دئییل و یا داها سونرا اؤز مشرویتینی ایتیره بیلر. ان نظره چارپان نومونهلر، مشرویت اساسینا مالیک اولمایان و یا داها سونرا اؤز مشرویتینی ایتیره بیلهن فاشیست پاهلاوی و خومئینی-خامئنئی رئژیملریدیر کی، قانونسوز واسطهلر و زوراکیلیق و قتلر واسطهسیله حاکمیته گلیب چیخماغا چالیشمیشلار و هئچ بیر اساسلی و حقوقی مشرویته مالیک دئییللر.
۲- وطنداش تهلوکسیزلیینین اولماماسی: اگر مرکزی اقتدار حکومتی هر هانسی سببدن اؤلکه وطنداشلارینین تهلوکسیزلیینی تعمین ائده بیلمهسه، دؤولت قوهلری ایسه اؤز وطنداشلارینین تهلوکسیزلیینی تعمین ائتمک اقتداریندا اولارسا، معلوم اولان وضعیتده اولار. "آیریلما و موستقیللییه دوزلیش حقوقو" کیمی (بوجهانان).۱۹۹۷، ۳۵). باشقا سؤزله، مرکزی حکومت اؤز وطنداشلارینین، او جملهدن سئپاراتچی قوروم داخیلینده اولانلارین تهلوکسیزلیینی تعمین ائتمیرسه، او زامان لئگیتیملیینی ایتیریر. اگر سئپاراتچی دؤولت داها یاخشی تهلوکهسیزلیگی تعمین ائده بیلسه، او زامان اونلارین آیریلما و موستقیللیک حقوقونون لئگیتیملیگی آرتاجاق و اونلارین بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتیندا تانینماسی اوچون داها گوجلو سببلر اولاجاق.
۳- توپلو هاکلارین ایهلال ائدیلمهسی: مرکزی حکومت طرفیندن ائتنیک توپلو حقوقلار پوزولارسا، او ایالتین خالقی موستقیللیک آختاریشینا صاحب حقوق قازانیر. بوجهانان (۱۹۹۷.۳۷) کیمی تئوریسیئنلر، "بو، یئنی بیر موستقیل دؤولت یاراداراق موستقیل بیر حکومت فورمالاشدیرماغی ایچری چکه بیلر" شکلینده آرگومئنت سورموشدور.
۴- اینسان حقوقلارینین پوزولماسی: مرکزی حکومت اؤز وطنداشلارینین بدیعی و اجتماعی اینسان حقوقلارینی، آیریلیقچی بیر وارلیغی دا داخیل اولماقلا پوزارسا و آیریلیقچی بیر قوروم اؤز اراضیسینده داها یاخشی بدیعی و اجتماعی اینسان حقوقلارینی تعمین ائده بیلرسه، موستقیللیک طلبی مئشرویتی جدی شکیلده آرتیر و بیرلشمیش میللتلر عضولری یئنی حکومتلری تانیما پروسئسینده راحتلیقلا مویینلشدیره بیلرلر.
۵- حربی قوهلرین ایستیفادهسی و ایشغال: اؤلکهلر و مرکزی حکومتین حربی قوهلرین ایستیفادهسی ایله داغیدیلاراق و ایشغال آلتینا دوشهرک سارسینتییا اوغرامیش دؤولتلر، معاصر تاریخده بالتیک اؤلکهلری کیمی (کی، موستقیل اولدولار) و "گونئی آذربایجان میللی حکومتی"، ۱۳۴۶-جی ایلده حربی قوهلر آلتیندا حیاتا کئچیریلهن جینایته گؤره مغلوب و ایران حکومتی طرفیندن ایشغال اولوندو.
۶- دانیشیقلاردا چیخیلماز وضعیته دوشمک: سوله دانیشیقلاریندا چیخیلماز وضعیته دوشمک و آیریلیقدان باشقا سولهو قوروماق اوچون هئچ بیر یول اولمادان شدتلی موناقیشه ریسکی. گونئی آذربایجان تورک خالقلارینین موباریزهلرینین سیویل ماهیتینه گؤره قارشیلیقلی علاقه و دانیشیقلار ان کیچیک طلبین، یعنی آنا دیلینده تحصیلین حیاتا کئچیریلمهسی ایله بئله نتیجلنممیشدیر (۱۵-جی پرینسیپ ناتامام). نتیجه اعتباری ایله مرکزی حکومتله ساکیتلشدیرمه و دانیشیقلار نتیجه وئرمهدی، چونکی ایران حکومتینین دانیشیقلارینین یئگانه دیلی زوراکیلیق و رئپرئسسییا دیلیدیر.
مؤوضو: گونئی آذربایجانین موستقیل دؤولت فورماسینین قورولماسی و بونا تام اویغونلوغو تعمین ائتمک اوچون طلبلر.
بیر موستقیل دؤولتین ایداره اولونماسی اوچون، بئینلخالق ایجتیمایت آشاغیداکی شرطلرین وارلیغینی واجیب حساب ائدیر:
۱- کونکرئت تورپاق و جوغرافییایا مالیک اولماق: گونئی آذربایجان، داربانددان ورامین و سنقردان ماکویا کیمی بیر-بیرینه قوشولموش تاریخی اراضیدیر. بو ارازینین بیردن اوچو شیمالی آذربایجان رئسپوبلیکاسینین اراضیسینده اولان موستقیل دؤولتی اولان آذربایجان رئسپوبلیکاسینین اراضیسیندهدیر.
۲- فرقلی ایدئنتیتئت و دیلین وارلیغی: گونئی آزربایجانخالقی تورک ایدئنتیتئتی و تورک دیلینه مالیک اولدوغوندان، اؤزونه مخصوص ایدئنتیتئت، دیل و مدنیته صاحب و ایرانین دیگر میللتلریندن فرقلی و اؤزونمخسوسدور.
۳- اقتصادی ایمکانلارا مالیک اولماک: گونئی آذربایجان یئرالتی سروتلری ایله زنگین؛ قیزیل، میس، دمیر و مهسولدار تورپاقلاری، پوتئنسیال نئفت و قاز و پئتروکیمیا سروتلرینه مالیکدیر. آیریجا، کند تصروفاتی، قیدا ماددهلری، تئکستیل و ماشین-تصروفاتی ساحهلرینده صنایع صاحبیدیر. ایپئک یول اوزریندهکی ایستراتئژی موقیسی بئینلخالق تیجارت، نقلیات، سیاهت و توریزم اوچون اؤنملی ائدیر.
۴- دؤولتچیلیک نفوذونا صاحب اولماق: گونئی آزربایجانوزون ایللر بویونجا حاکملیک و دئموکراتیک مودئرن دؤولتچیلیک تجروبهسینه مالیکدیر.
فرقلی اؤلکهلرین آیریلما و موستقیللیک فورماسی
اؤلکهلرین خاریجی ایشغالدان آیریلماسی و موستقیللیگی: "تکرار تاههود و تدبیرلر واسطهسیله ایشغالدان آزاد ائدیلمهنین سورتلندیریلمهسی". بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین خاریجی ایشغال آلتینداکی اؤلکهلر و خالقلارین موستقیللیگی حاقیندا خصوصی کومیتهسی اینگیلتره، فرانسا، ایسپانییا، هوللاندییا و پورتوقالییانین نظارتیندهکی اونلارلاقوشولدوقجا دقیق بیر نئچه دؤولتی قئید ائدیر. ایشغالدان آزاد ائدیلمهنین قارشیسینین آلینماسی سون ۳۰ ایلده (۱۹۹۰-جی ایل-دن ۲۰۲۰-جی ایلدک) سرعتلرینی آرتیراراق داوام ائدیر و بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی یاراناندان بری ۸۰ کئچمیش موستملکه موستقیللیک قازانیب.
خاریجی ایستیله آلتیندا قالمیش موستقیل اولمایان اراضیلر:
۱۷ موستقیل اولمایان اراضی هلهلیک کی، بیرلشمیش میللتلر خصوصی کومیتهسینین سیاهیسیندا قالمیشدیر. بو تورپاقلار فرانسا، یئنی زئلاندییا، بریتانییا و آمئریکا بیرلشمیش ایشتاتلاری کولونییالارینین نظارت و ایدارهسی آلتیندادیر. بو اراضیلر آمئریکا سامواسی، آنگیلیا، بئرمودا، بریتانییانین ویرگین آدالاری، جایمان آدالاری، فالکلاند آدالاری (مالویناس)، فرانسیز پولینئزییاسی، جبلیتاریق، گوام، مونتسئررات، یئنی کالئدونییا، پیتجایرن، ساینت هئلئنا، توکئلاو، تورکس و جایجوس آدالاری، آمئریکا بیرلشمیش ایشتاتلارینین ویرگین آدالاری و ساهرا آدالاریندان عبارتدیر.
داخیلی سؤمرهلی کولونیالیزمدن مووففقی آیریلما و موستقیللیک: پاکیستان-دان بانقلادئش (بانگلادئش)، ائفیوپییا-دان ائریترئیا، یوگوسلاوییادان بوسنییا و هئرسئقووینا، خورواتییا، ماکئدونییا، سلووئنییا، مونتئنئقرو، سئربییا، سئربیا-دان کوسووا، سودان-دان گونئی سودان، کیپر رئسپوبلیکاسیندان شیمالی کیپر رئسپوبلیکاسی، ایندونئزییادان شرقی تیمور، گورجوستاندان آبخازییا و گونئی اوسئتییا.
داخیلی سؤمرگشیلیک کولونیالیزمدن اوغورسوز آیریلما جهدلری: کونگونون کاتانگا بؤلگهسی (کونقو رئسپوبلیکاسی)، نیژئریانین بیافرا بؤلگهسی، چئچئنیستان (روسییا)، مولدووانین ترانس-دینیئستئر بؤلگهسی، هیندیستانین کئشمیر بؤلگهسی و سری-لانکانین ژافنا تامیل بؤلگهسی کیمی یئرلرده بیر طرفلی جهدلر ائدیلیب، مرکزی حکومتین قانونلارینین پوزولماسی، تجاووز و یئرلی حاکم تشکیلاتلارینین فعالیتلرینین لغو ائدیلمهسی ایله نتیجلنیب.
اویلاما قازانماسی ایله اوغورسوز آیریلیق جهدی: کاتالونییا، آیریلیق پروسئسینه فئدئراتیو حکومتین اعتراضی سببیندن ایسپانییادان آیریلا بیلمهدی، بونا باخمایاراق کی، آیریلیق اوچون فئدئرال کونستیتوسییادا دییشیکلیکلر ائتمک لازیمدیر.
خاریجی اؤلکهلر و بؤیوک گوجلرین میللتلرین قیسمتینی تعیین ائتمکدهکی رولو:
۱۹-جو عصرین اوللرینده ایسپانییا ایمپئرییاسینین چوخلو سایدا لاتین آمئریکا اؤلکهلری ایسپانییادان موستقیل اولدوقلاری زامان، آمئریکا بیرلشمیش ایشتاتلاری بو اؤلکهلرین موستقیللیک قازانماسینا دستک وئردی. آمئریکا، ماجاریستان و یونانیستان کیمی آوروپا اؤلکهلرینین ده موستقیللیک قازانمالارینا دستک وئردی. ۲۰-جی عصرین ایلک یاریسیندا ایسه، چوخلو سایدا آوروپا و اورتا شرق اؤلکهلرینین موستقیللیگی محاربه و همسدلیک اؤلکهلرینین موداخیلهسی و دستیی ایله مومکون اولموشدور. . اونا گؤره ده بیر گون قارداش، دوست، همفیکیر اؤلکهلر گونئی آذربایجانین موستقیللیینی دستکلهسهلر، بو بیر عادی حال ساییلاجاق..
قدر و حقوقی ایستاتوس، بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین موداخیلهسینه دعوت حاقی
اگر حکومت اساس حقوقلارین سیستئماتیک اولاراق موستقیللیک آختاران قروپلارین پوزولماسینا یول آچدیغینی آچیقلاسا، یا دا بو قروپلار مرکزی حکومتین آچیق هوجومونا معروض قالسا، بمت بئله زامانلاردا موستقیلیلیک طلب ائدن قروپلارین حقوق و اوستونلویونو قورویور و خاریجی موداخیله یالنیز تهلوکهسیزلیک شوراسینین ایجازهسی ایله حیاتا کئچیریلیر. مرکزی حکومت آزلیقلارین اساس حقوقلارینی پوزماسا و یا اونلارین حقوقلارینی سیستئملی شکیلده گؤز آردی ائتمهسه، لاکین موستقیلیلیک طلب ائدنلر هانسیسا سببه گؤره مرکزی حکومتدن آیریلماق و زوراکیلیقلا موستقیل اولماق ایستهسهلر ده، بمت بو حالدا حکومته حقوق و اوستونلویو وئریر. لاکین سئربییانین مرکزی حکومتی طرفیندن بئینلخالق قانونلارین اوغورسوزلوغو او قدر آچیق ایدی کی، بو، ۱۲۴۴ سایلی قتنامهنین وئریلمهسینه سبب اولدو.
بمت تهلوکهسیزلیک شوراسینین ۱۲۴۴ سایلی قتنامهسینین خصوصیتلری:
بئینلخالق موناسیبتلرده کوسووون موستقیللیگی اوزریندهکی پروسئسین و بو پروسئسین بئینلخالق حقوق ساحهسینده دؤنگوسونون واجیبلیگی گؤز اؤنونه آلیناراق، قیسا معلومات وئرمک مقصدی ایله بو پروسئسی تصویر ائدیریک. بو پروسئسه دایر اهمیتلی حقوقی و قانونی فردلشمه و بم عضولرینین موستقیللیک حاقینی قبول ائتمهسی آچیق شکیلده گؤرونور.
تهلوکهسیزلیک شوراسی، ۱۰ ایون ۱۹۹۹-جو ایل تاریخلی ایجلاسیندا ۱۲۴۴ سایلی قتنامهنی قبول ائتدی. بو قتنامه ایله، سئربییا مرکزی حکومتیندن آسیلی اولمایان کوسوودا موقتی بیر بئینلخالق حکومت تعیین ائتمک مقصدیله "کوسووو اوچون بئینلخالق سیویل و تهلوکهسیزلیک کومیسسییاسی (اونمیک)" آدلی بیر بئینلخالق قوروم یارادیلماسی تعیین ائدیلدی.
۱۲۴۴ سایلی بیرلشمیش میللتلر تهلوکهسیزلیک شوراسینین قرارینین دؤرد اساس خصوصیتی وار:
۱- کوسووا اراضیلرینده بئینلخالق ایدارئتمه رئژیمی قورماق اوچون تامامیله مولکی، حقوقی و سیاسی سلاهیتلر وئرمک.
۲- اینسانلیق منسوبیتینه اویغون حرکت ائتمک و کوسووا'دا ثابتلیگی تعمین ائتمک، کریز بؤلگهلرینده اجتماعی نیزامی برپا ائتمک.
۳- موقتی ایدارئتمهنین مقصدی، سئربییانین کوسووا اوزریندهکی مرکزی سیاستینی موقتی اولاراق دایاندیرماقدیر.
۴- خصوصی کئچیجی بیر حقوق رئژیمی تطبیق ائدرک سیربیستانین حقوق دوزئنینین یئرینه یئتیریلمهلیدیر.
سئجوریتی جوونجیل رئسولوتیون ۱۲۴۴ هاس تهئ following جهاراجتئریستیجس
فیرست، آ فولل جیویج، لئگال، آند پولیتیجال مانداتئ تو ائستابلیسه آن اینتئرناتیونال آدمینیستراتیون رئگیمئ این کوسووو. سئجوند، هومانیتاریان عایید فور کوسووو، آند رئستورینگ پوبلیج اوردئر این جریسیس آرئاس. تهیرد، تهئ پروویسیونال آدمینیستراتیون اوف کوسووو was جرئاتئد تو پرئوئنت سئربیا فروم ایمپوسینگ ایتس اینتئرنال جولونیال دیسجریمیناتوری پولیجیئس اون کوسووو. فوورته، تو ائستابلیسه آ ایسپئجیال تئمپوراری لئگال رئگیمئ تو پرئوئنت سئربیا فروم ائخئرجیسینگ ایتس ژوریسدیجتیون اووئر کوسووو.
قرار ۱۲۴۴ تهلوکهسیزلیک شوراسینین تنزیملهمهلرینه اساسلانان «کوسووو دؤولتینین» موستقیللیینین اعلانی
۲۰۰۱-جی ایلین نویابریندا، آوروپا تهلوکهسیزلیک و امکداشلیق تشکیلاتینین نظارتی آلتیندا کوسووو پارلامئنتینین ایلک سئچکیلری کئچیریلدی. کوسووو میللی حکومتینین تصدیق ائدیلمهسیندن سونرا، ۱۷ فئورال ۲۰۰۸ تاریخینده، سئربییا، روسییا و چینین سرت اعتراضینا باخمایاراق، کوسووو دؤولتی اؤز موستقیللیک اعلانینی ائتدی و حاضردا ۱۱۲ اؤلکه طرفیندن رسمی اولاراق تانینمیشدیر. . ۲۰-جی عصرین دوکتریناسیندان فرقلی اولاراق، بئینلخالق حقوقدا بیرترفلی آیریلمانین لئگیتیملیگی ایله باغلی اکثر بئینلخالق حقوق عالیملری حساب ائدیرلر کی، بئینلخالق حقوق سیستئمینده بیرترفلی قایدادا «آیریلماق حقوقو» و یا «آیریلمانین قاداغان ائدیلمهسی» ایله باغلی قایدالار مؤوجوددور. بیر دؤولتین اراضیسینده، هئچ بیر منفی و یا موسبت یوخدور، باشقا سؤزله، "بئینلخالق حقوقدا قاداغان اولونمایان شئیه ایجازه وئریلیر". اگر یئنی موستقیل حکومت سووئرئنلیینی ائففئکتیو شکیلده حیاتا کئچیره بیلسه، اونون مؤوجودلوغو بئینلخالق حقوقون یئنی فونکسییاسی کیمی مقبول ساییلاجاق.
بیرترفلی قایدادا موستقیللیینی اعلان ائتمیش کوسووو مسئلهسینه گلینجه، بئینلخالق ایجتیمایتین رئاکسییاسی و مؤوقئیی و حکومتلرین کوسووونون تانینماسینا یاناشماسی گؤستریر کی، «اراضی بوتؤولویو پرینسیپی» آرتیق اوولکی چکیندیریجی فونکسییایا و بئینلخالق لئگیتیملییه مالیک دئییل. کوسووونون موستقیللیگی.دربند خالقلارینین، او جملهدن گونئی آذربایجان تورک میللتینین موستقیللیینه یول آچیر.
بئیاننامئ، تهلوکهسیزلیک شوراسینین ۱۲۴۴ سایلی قتنامهسی و بئینلخالق محکمهنین "کونستیتوسییا چرچیوهسی"(جونستیتوتیونال Framework) ایله اویغون اولدوغونو بیلدیریر. بمت موقاویلهسینین خصوصاً ۲۴. و ۲۵. ماددهلری و تهلوکهسیزلیک شوراسینین یئددینجی حیسهسینه اساسلاناراق، تهلوکهسیزلیک شوراسی بئینلخالق حقوقدان دوغان اؤهدهلیکلری یئرینه یئتیرهن قتنامهلر قبول ائده بیلر. ۱۲۴۴ سایلی قتنامه آچیق شکیلده بمت موقاویلهسینین یئددینجی حیسهسینه اساسلاناراق قبول ائدیلمیشدیر و نتیجه اولاراق بئینلخالق حقوقی اؤهدهلیکلری یئرینه یئتیریر. بیرلشمیش میللتلر کوسووا میسسییاسینین (اونمیک) تلیماتلاری، خصوصیله ۲۰۰۱-جی ایلده حاضرلانان "کونستیتوسییا چرچیوهسی" داخیل اولماقلا، قتنامه ۱۲۴۴ و نتیجه اولاراق موقاویله طرفیندن ایجازه وئریلمیشدیر. بو سببدن، تهلوکهسیزلیک شوراسی قتنامهلری کیمی، "کونستیتوسییا چرچیوهسی" داخیل حقوق داخیلی خصوصیتلرینین یعنی سیرا بئینلخالق حقوقی خصوصیتلره صاحبدیر و بئینلخالق حقوقون بیر حیسهسینی تشکیل ائدیر. نتیجه اولاراق، ۱۷ فئورال ۲۰۰۸ تاریخلی بیاناتین بئینلخالق حقوقا، تهلوکهسیزلیک شوراسینین ۱۲۴۴ سایلی قتنامهسینه و "کونستیتوسییا چرچیوهسی" ایله اویغون اولدوغو نتیجهسینه واریلیر.
بئینلخالق عدالت محکمهسینین بیرترفلی موستقیللیین قانونیلیینه دایر موسبت قراری
بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین بئینلخالق عدالت محکمهسی کوسووونون بیرترفلی قایدادا موستقیللیینی اعلان ائتمهسی ایله باغلی ایشده موقددراتینی تیینئتمه حقوقونون لئهینه ترزیده موسبت قرار وئریب. محکمه آچیق شکیلده قئید ائتدی کی، بئینلخالق حقوقدا «اؤلکهلرین عمومی مؤوقئیی موستقیللیک بیاننامهسینین بئینلخالق حقوقا ضد اولدوغونا دایر هئچ بیر ثبوت تقدیم ائتمیر؛ عکسینه، بئینلخالق حقوقدا موستقیللیین اعلان ائدیلمهسینه ضدیت یوخدور. اراضی بوتؤولویو پرینسیپی یالنیز دؤولتلر آراسیندا موناسیبتلر ساحهسینده محدوددور.(اؤلکه داخیلیندهکی میللتلر دئییل).
بئینلخالق آدلییه محکمهسی نتیجه اولاراق آشاغیداکی اؤزت ایجرااتیندا داوام ائدیر:
"محکمه نتیجه ائتدی کی، ۱۷ فئورال ۲۰۰۸ تاریخلی بیاناتین تصدیق ائدیلمهسی، (آ) بئینلخالق عمومی حقوق قانونلاری، (ب) تهلوکهسیزلیک شوراسینین ۱۲۴۴ سایلی قتنامهسی، (ج) کونستیتوسییا حقوقونون قایدالارینی پوزماییب. نتیجهده، بو بیاناتین قبولو، بئینلخالق حقوقون تطبیقی اوچون هئچ بیر قایدان پوزماییب."
تو برینگ ایتس رئاسونینگ تو آ جلوسئ، تهئ جوورت سومماریزئس ایتس جونجلوسیونس آس follows: «تهئ جوورت هاس جونجلودئد آبووئ تهات تهئ آدوپتیون اوف تهئ دئجلاراتیون اوف ایندئپئندئنجئ اوف ۱۷ فئبرواری ۲۰۰۸ دید نوت ویولاتئ گئنئرال اینتئرناتیونال law، سئجوریتی جوونجیل رئسولوتیون ۱۲۴۴ (۱۹۹۹)، اور تهئ جونستیتوتیونال Framework. جونسئقوئنتلی، تهئ آدوپتیون اوف تهات دئجلاراتیون دید نوت ویولاتئ آنی آپپلیجابلئ رولئ اوف اینتئرناتیونال law.»
کوسووونون موستقیللیینین تانینماسی
بئینلخالق حقوق قایدالارینی پوزماقدا اتهام ائدیلهن تابو تخریباتی ایدی و بئینلخالق عدالت محکمهسی طرفیندن تصدیقلهندی و بئینلخالق ایجتیمایت طرفیندن رسمهن تانیندی. کانادا، یاپونییا، ماجاریستان، بولقاریستان، خورواتییا، آمئریکا و تورکییه ده داخیل اولماقلا بیر چوخ اؤلکهلر کوسووونو موستقیل دؤولت کیمی تانیییب (۱۹ فئورال ۲۰۰۸-جی ایلدهن). لاکین سئربییا حکومتی کانادا و یاپونییا دا داخیل اولماقلا اؤلکهلرین صفیرلرینی چاغیراراق اؤز اعتراضلارینی بیلدیریب. کوسووونون موستقیللیینین تانینماسی بو چتین و آمانسیز اویوندا کوسووونون قلبهسی، سئربییانین ایسه اوزئدیلمز مغلوبیتی دئمک ایدی.
کوسووونون موستقیللیینین بیرترفلی تانینماسی ایله فارس فیکیر اوداسی، بمت-ده «موستقیللیین بیرترفلی لئگیتیملیگی» ایله باغلی قورخو و ناراحاتلیغینی گیزلهده بیلمهییب. فارس فاشیست رئژیمی رسمی اولاراق کوسووونون، گونئی سودانین و شرقی تیمورون موستقیللیینه قارشیدیر، لاکین سیز بئینلخالق سندلری ساختالاشدیرماقلا، آکادئمیک تحلیللر آرخاسیندا گیزلهنمکله اونلارین غضب و اینجیکلیینی آسانلیقلا باشا دوشه بیلرسینیز. ایرانین آکادئمیک تحصیل مرکزلرینده و تدقیقات مرکزلرینده ایکی فارس منبعسینه نظر سالدیقدا، اونلارین بئینلخالق حقوق نظریهچیلرینین نظری باخیشلارینا اساسلانان سندلری ساختالاشدیرماق و سهو ترجومه و تحریفلردن ایستیفاده ائتمک اصوللاری منی تعجبلهندیرمهدی. بو، دوغرودان دا، داغینتیلارا گؤره مسولیت داشییانلارین سادلؤوهلویونو و آخسارلیغینی نوماییش ائتدیریر.
اؤرنک اولاراق یالان ادعالار:
- "کوسووونون موستقیللیگی بمت-دن کئچمهدن واشینقتون و بعضی آوروپا اؤلکهلرینین بیرباشا دستیی ایله الده ائدیلیب!"
- کوسووونون موستقیللیینین تانینماسی کوللئکتیو شعورون و اینسانلیغین ایستئهزاسیدیر.
- واشینقتونون ایزلرینی چئخییا و سلوواکییانین آیریلماسی، یوقوسلاوییانین داغیلماسی و شرقی آوروپاداکی دیگر اقتصادی، سیاسی و حربی کونسولیداسییالاردا گؤرمک اولار.
- بیرترفلی موستقیللیین کوسووو اوچون هئچ بیر بئینلخالق دیری یوخدور.
- کوسووونون بیرترفلی موستقیللیگی بالکانلارداکی پراووسلاولار اوچون آغریدیر، چونکی بو، سیاسی ائنیش-یوخوشلارلا جدی پروبلئملر یارادا بیلر. بورادا ایسلامین فارس شیعه دوشونجهسی اوچون شوعاری اونودولور. چئچئنیستان، شرقی تورکوستان و قاراباغداکی موسلمانلارین حکایهلری کیمی.
- بو، کوسووونون بیرترفلی موستقیللیگی (ایرانداکی فاشیست رئژیمی اوچون ناراحاتچیلیق) و بوتون دونیا اوزره دیگر سئپاراتچی طلبلر اوچون تهلوکهلی پرئسئدئنت اولا بیلر و اؤلکهلرین (او جملهدن ایرانین) بؤلونمهسینه و داغیلماسینا سبب اولا بیلر.
- لاکین ایرانین فاشیست سیاسی ائلیتاسینین غضبی یئنی دئییل و بونا بنزر داورانیشی اوللر ده نوماییش ائتدیریب. ۲۰۱۲-جی ایل سئنتیابرین ۱۲-ده آمئریکا کونقرئسینین عضوو دانا روهراباجهئر (رئسپوبلیکاچی-کالیفورنییا) قتنامه لاییحهسی تقدیم ائدرکهن کونقرئس بیان ائتدی کی، آذربایجانلیلار ایران رئژیمی آلتیندا یاشاسالار دا، اصلینده فارس دئییللر، تورکلردیر و آذربایجان رئسپوبلیکاسی ایله ایران (گونئی آذربایجان) آراسیندا آراز چایی سرحددی ایله آیریلمیش بیر خالق اولدوقلارینی ایفاده ائدن کونقرئس آنلاییشینی عکس ائتدیرهن اونلارین بیر پارچاسی اولدوقلارینی ایفاده ائتدی. اونا گؤره ده حساب ائدیریک کی، اونلارین اؤز موقددراتینی تعیین ائتمک حقوقو اولمالی، موستقیل اؤلکه اولمالیدیر. "بو، گونئی آذربایجان خالقینین طبیعی حاقیدیر، اونلارین اؤلکهنین سیاسی قورولوشونو سئچمک حقوقو وار و بو طلبی واشینقتون بوروکراتلاری و یا ایران دیکتاتوراسی معین ائتمهمهلیدیر. آذری تورکلرینین اؤز سووئرئنلیگی و موستقیللیگی وار. آذربایجان رئسپوبلیکاسی. نیه آذری تورکلری ایراندا دا عینی سئچیمی ائده بیلمیرلر؟» مقصدینه چاتماق اوچون اونلارین آزاد سئچیم یولو ایله اؤز موقددراتینی تعیین ائتمه حقوقونا مالیک اولمالارینا دستک اولمالیییق».
روهراباجهئر دانا (ر-جا): «تهئ آزئری پئوپلئ هاوئ آن اینناتئ ریگهت تو جهووسئ تهئیر own پولیتیجال ایستروجتورئ آند جهوسئ تهئیر جوونتری «، ساید روهراباجهئر.» ایت’س نوت اوپ تو بورئاوجراتس این Washington اور تهئ موللاه دیجتاتورسهیپ این ایران. تهئ ائتهنیج آزئریس این تهئ رئپوبلیج اوف آزئربایژان ائنژوی سووئرئیگنتی آند ایندئپئندئنجئ؛ تهئرئ ایس نو رئاسون why هئر آزئری پوپولاتیون این ایران سهوولد نوت بئ آبلئ تو ماکئ تهات سامئ جهویجئ. "
اؤلکهلرین موستقیللیینین تانینماسی و تانینماماسی بارهده دوکترینلر حاقیندا
سون ۱۰۰ ایلده اؤلکهلرین موستقیللیینین تانینماسی و تانینماماسی بارهده ۴ نؤو دوکترینه شاهید اولموشوق:
بیرینجی نؤو: کؤهنه سیاست، تانینماما دوکترینیدیر کی، موستقیل درجهده اولان اؤلکهلرین اعلان ائدیلمهسی اوزرینده مرکزی حکومتلرین علینده ائففئکتیو واسطهدیر و هئچ بیر اؤلکه اونو رسمی اولاراق تانییا بیلمز. ۱۹۴۵-جی ایلده موستقیل منچو هانلیغی (۱۹۳۲-۱۹۴۵) و شرق تورکیستانی موستقیل رئسپوبلیکاسی (۱۹۴۴-۱۹۴۹) چین کوممونیست پارتییاسی طرفیندن ایشغال ائدیلدی. کاتانگا، کونقو حکومتی طرفیندن اله کئچیریلمهدن ۸ ایل (۱۹۵۶-۱۹۶۳) موستقیل ایدی. گونئی رودوئی ۱۹۶۵-جی ایلده موستقیللیک اعلان ائتدی و بعضی دیگر دؤولتلر کی، دونیا ایجتیمایتی طرفیندن رسمی اولاراق تانینمامیشدیر و میللی موباریزهلر هله ده اونلاردا داوام ائدیر.
ایکینجی نؤو: ایستیقلال قازانمیش یئنی اؤلکهلرین قانون سیاستلری، تاریخ بویو بیر چوخ اؤلکهلر، اننوی کولونیال حاکمیتدن چیخماق اوچون موباریزه آپارمیشلار، بئله کی هیندیستان و پاکیستان، کئنیا و بریتانییا، ایندونئزییا و هوللاندییا.
اوچونجو نؤو: یئنیلنمیش سیاست گونجل دؤولتلره منسوب اولان میللتلره عایید ائدیلیر، اونلار داخیلی کولونیال سیستئمی ایله موباریزه آپاردیلار و اؤزلرینی موستقیل ائتدیلر، مثلاً پاکیستان-دان بانقلادئش، ایران-دان باهرئین، ایندونئزییا-دان شرقی تیمور، ائریترئیا-دان ائفیوپییا.
دؤردونجو نؤو: تامامیله یئنی سیاست ایسه، کیمی کوسووا سیربیستان-دان و گونئی سودان سودان-دان موستقیل اولماق ایستهیهن دیگر میللتلری احاطه ائدیر، مثلاً ایسپانییاداکی باسکلار و کاتالانلار، چینده تیبئت و اویگهوریستان، چئچئنیستان، تاتارستان و س. ایستیقلال قازانمیش یئنی اؤلکهلرین موستقیللیکلرینی بئینلخالق حقوقدا گوجلهندیرمهسی و اونلارین رسمی شکیلده تانینماسی، "قرار وئرمه حقوقو" اساسینی گوجلندیریر و میللی حکومت فورمالاشدیرماق و موستقیللیک اعلان ائتمک اوچون ایمکان یارادیر. بونونلا بیرلیکده، "اراضی بوتؤولویو و اؤلکهلرین داخیلی مسئلهلرینه موداخیله ائتمهمه" پرینسیپینین کؤهنلمیش اولدوغو و همسدرلرین اراضی بوتؤولویونه قارشی چیخیلماسینا سبب اولدوغو دئییله بیلر.
روسییا-اوکراینا محاربهسی و "اؤز موقددراتینی تعیین ائتمک حقوقو"
تاریخاً روسییادا اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو همیشه اینکار ائدیلیب. تاتارلار کیمی روس اولمایان میللتلرین قیسمتینی اؤز موقددراتینی تعیین ائتمک حقوقو تاریخی اولاراق سووئت رئژیملری طرفیندن اینکار ائدیلمیشدیر. میللتلرین اؤز موقددراتینی تعیین ائتمک حقوقو وئریلمهسی سؤزو، لئنین و ایستالین'این دولاندیریجیلیقلاریندان بیری اولموشدو و سووئت اتفاقی داخیلیندهکی روس اولمایان میللتلر اوچون بو پرینسیپین قاداغان ائدیلمهسی آچیق شکیلده اورتایا چیخمیشدی. ۱۹۹۰-لاردا عینی روسییا رئژیمی، چئچئن خالقینی اؤز قیسمتلرینی تعیین ائتمه حقوقو جورموندن مهروم ائتدی و مینلرله چئچئنی هوجوملا و قتلله اؤلدوردو. بوندان سونرا، ۲۰۰۸-جی ایلده گورجوستانا هوجوم ائدرک و ۲۰۱۴-جو ایلده کریمی ایشغال ائدرک اوکراینینی زورلا روسییایا بیرلشدیردی و سلاحلی موخالیفتلرینی روس آزلیقلارینی قوروما باهاسی ایله اوکراینانین شرقینه گؤندردی. . ۲۴ فئورال ۲۰۲۲-جی ایلده روسییا اوکرایناداکی روس آزلیقلارین حقوقلارینی دستکلهمک بهانهسی ایله اوکراینانین دیلینی و کیملیینی یوخ ائتمک کیمی فاشیست مقصدی ایله موستقیل اؤلکه اوکراینایا هوجوم ائتدی.
روسییا اوزون ایللردیر کی، اوکراینالیلارین حقوقلارینی پوزور و اونلارین آیری بیر میللت کیمی (دیستینجت ناتیون) کیملیینی اینکار ائدیر. بونونلا بئله، اوکراینا حکومتی روس آزلیقلارینین حقوقلاری ایله باغلی نه عدالتلی، نه ده دئموکراتیک داورانیب. قربیؤنلو کیئو حکومتی دؤولت قوروملاریندا روس دیلینین تدریسینی و ایستیفادهسینی مهدودلاشدیریب و اوندان یالنیز اوکراینا دیلی کیمی ایستیفاده ائدیر. روس آزلیغی کیئو حکومتی طرفیندن آیری-سئچکیلییه معروض قالدیقلارینی ادعا ائدیر و بعضی روس اصیللی اوکراینالیلارین روسییایا دستک بهانهسی ایله دؤولت وظیفهلریندن اوزاقلاشدیریلدیغی ادعا ائدیلیر. لاکین اونلارین هئچ بیری روسییا فاشیست رئژیمینین اوکراینا اراضیسینه حربی هوجومونا حاق قازاندیرا بیلمز. مقالهنین مؤوضوسو محاربهنین تحلیلی اولماسا دا، بو آمانسیز و قئیری-ثابت محاربه و اوکراینانین روسییا اراضیسیندهکی حربی بازایا راکئت هوجومو اولمادان ایستیفاده ائتدیی قریبه مدافعه تاکتیکاسی شوبههلی گؤرونور. روسییا و اوکراینا مینسک (۲۰۱۴) رازیلاشمالارینی قبول ائتمهلی، دونئتسک و لوقانسکا موختاریت وئرمهلیدیر.
تأسف کی، روسییا و قرب اولکهلری اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقونا، اؤلکهلرین موستقیللیینه و سووئرئنلیینه حؤرمت ائدن ایکیترفلی یاناشمانی قبول ائتمیر. هم آبش-ناتو-نون ایراقا هوجومو، هم ده روسییانین گورجوستان و اوکراینایا هوجومو بئینلخالق حقوقو پوزدو. هر ایکی طرف اؤز زئهنی آرقومئنتلرینه اساسلانیردی. آبش ۱۱ سئنتیابر هوجوملاریندان سونرا اونلارین تهلوکسیزلییندن ناراحات ایدی و سهوهن ایراقین نووه سلاحینا مالیک اولدوغونا اینانیردی. عینیله، روسییا ناتو-نون گئنیشلهنمهسیندن ناراحات ایدی و اوکراینانین دئموکراتیکلشمهسینی اؤزو اوچون تهلوکه کیمی گؤروردو.
همچینین، روسییا اوکراینانین اؤز موقددراتینی و سووئرئنلیینی تعیین ائتمک حقوقلارینی و هر هانسی دیگر اؤلکهنین ناراهاتلیغیندان آسیلی اولمایاراق، آوروپا اتفاقینا، ناتو-یا و هر هانسی دیگر تشکیلاتا داخیل اولماق بارهده قرار وئرمک حقوقونو اینکار ائتمکده اؤز تهلوکسیزلیینی حساب ائدیر. اودور کی، اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو سوله دؤورونده دئموکراتیک و سوله یولو ایله موذاکیره ائدیلمهلیدیر.
روسییا قوشونلارینین اوکراینایا سون سوخوللاری سون ۲۰۰ ایلده بیر نئچه روس ایشغالینی، ائلجه ده ۱۹۴۶-جی ایلده فاشیست ایران رئژیمینین گونئی آذربایجانا وحشیجهسینه ایشغالینی خاتیرلادیر. دونیا گوجلری اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو پرینسیپیندن اؤز سیاسی مقصدلری اوچون ایستیفاده ائده بیلسهلر ده، گونئی آذربایجان تورکلری کیمی مظلوم اینسانلار وطنلرینی فاشیست فارس رئژیمینین ایشغالیندان آزاد ائتمک و اؤز موستقیل دؤولتلرینی یاراتماق اوچون موباریزهدن هئچ واخت ال چکمهیهجکلر.
اؤز موقددراتینی تعیین ائتمک حقوقو و گونئی آذربایجان
The right to self-determination and South Azerbaijan
آذربایجان تورک خالقی، موستقیللیک قازانماغا و اؤز وطنلرینی فلاکتدن آزاد ائتمهیه اومیدور اولاراق، مشروتیت دؤوروندن اؤنجه ده، اقتصادی وضعیتین درین آنالیزینده، تجروبهلی اینسان قوهلرینین و صنایع و بازار صاحبلرینین مهرهجانا میگراسییاسیندا و تابریزدهکی تورک سیاسی ائلیتاسینین نفوذونون آزالماسیندا شاهید اولموشدور. لاکین بین ایللیک هؤکمدارلیک تاریخینه مالیک اولمالاری سببیله، بو پروبلئملرین دوزلیش و رئفورملارلا حل ائدیله بیلجیینه اینانیردیلار. ناسئرددین شاهین آتئنتاتی (فارس تئرروریستی رزا کئرمانینین طرفیندن) و فارس ائلیتینین قاجار ساراییندا نفوذونون و گوجونون آرتماسی و تئهراندا تورک ائلیتاسینین گوجونون ضعیفلهمهسی ایله بیرگه، مزففرددین شاه دؤوروندهکی رئفورم دؤوروندهکی گوج ساواشی آچیق شکیلده باشلادی و تابریزدهکی تورک ائلیتینین وئلیاهدی نفوذونون ایتیریلمهسی یالنیز پایتاختی شووینیزم اوچون فایدالی اولاراق گؤرمهیه باشلادی، اما آذربایجانین سیاسی، اقتصادی و مدهنی گوجو گونو-گوندن ضعیفلهمهیه باشلادی.
گونئی آذربایجاندا و تبریزده تورک ضیالیلاری و سیاسی ائلیتالاری کونستیتوسییا اصلاحاتلاری حرکاتی زامانی رئگیونال گوجلرینی تئهراندا مرکزلشدیریلمیش حکومته ایتیرمکدن ناراحات ایدیلر. اونا گؤره ده آذربایجاندا و تبریزده تورک ضیالیلاری دوشمهنین (فارسین سیاسی ائلیتاسی) یومشاق چئوریلیشی ایله باغلی هیهجان تبیلی چالدیلار. بو سببدن ده کونستیتوسییا قانونو لاییحهسینین حاضرلانماسی ارفهسینده آذربایجان تورک آیدینلاری ایلک دفعه اولاراق «مرکزلی تورک تفککورو» نظریهسیندن ایستیفاده ائدرک، اؤز ماراقلارینی اوستون توتاراق «اؤز موقددراتینی تعیین ائتمک» آنلاییشینی آذربایجانا باغلادیلار. بوتؤو ایران اوزینه دؤولت و آذربایجانین کونستیتوسییا کونستیتوسییاسیندا زدلنمیش سیاسی چکیسینی قوروماق اوچون تئهراندا مرکزی حکومته تضییق گؤسترهرک کونستیتوسییا دییشیکلیینه دؤولت و ایالت بیرلیکلری پرینسیپینی علاوه ائدرک، آذربایجانین سیاسی مؤوقئیینی قورویوب ساخلاماغا و سابیتلشدیرمهیه نایل اولدولار. لاکین داواملی سیاسی ایغتیشاشلار و قاجار حاکمیتینین ضعیفلیگی سببیندن هئچ واخت حیاتا کئچیریلمهدی.
تئهراندا یئنی قاجار حکومتینین کونستیتوسییانین فعالیتینی دایاندیرماسیندان و روسییا و اینگیلترهنین موداخیلهسیندن سونرا تبریز اینقیلابچیلاری ایله تئهران حکومتی آراسیندا قارشیدورما داها دا شدتلهندی. مرکزی حکومتین آغیر هوجوملارینا و تبریزی محاصرهیه آلماسینا باخمایاراق، تبریز اینقیلابچیلاری ۱۱ آی عرضینده مشروته اینقیلابینی یاشاتماقدا مووففق اولدولار. اما تئهراندا روس و اینگیلیس اونسورلری آراسیندا حاکمیت موباریزهسی مرکزی حکومتین داغیلماسی ایله پیک حده چاتدی و بو، تئهرانین بریتانییایا باغلی قوهلر طرفیندن توتولماسینا سبب اولدو.
تأسف کی، تبریزین موستقیللیکچی لیدئرلری، گوج مرکزیندن چیخماقلا و تئهرانا سفر ائدرک، ایستراتئژی سهوه یولوخدولار. مرکزچیلر طرفیندن (اساساً اینگیلترهیه باغلی فارس سیاستچیلری، مقدسلیک حاقیندا یالان ادعالارینی آپاراراق)، ایالت و ویلایت حاکمیتلرینین سلاهیتلرینین مرکز طرفیندن لغو ائدیلمهسی و عدلیه نازیرلیینین قانونوئریجیلیکله پوزولماسی سببی ایله داها درین موناقیشهلر اولدو. دانیشیقلارین اوغورسوزلوغوندان سونرا، مرکزلشمه ترفدارلاری تئهران'دا شدت تطبیق ائدرک، موستقیللیکچی ایدهآللاری محو ائتدیلر.
نتیجهده فارس سیاسی ائلیتی، اینگیلتره و فرانسا قارشی سیاست تطبیق ائدن مشروتیت قرارلارینی حیاتا کئچیرهن وظیفهلی شخصلره چئوریلدی و تبریز اینقیلابی لیدئرلری دؤولت وظیفهلریندن ایمتینا ائتدیلر. آخیردا، ایللر داوام ائدن سیاسی قاریشیکلیقلارین نتیجهسینده، اینگیلتره طرفیندن نظارت آلتینا آلینمیش حربی دؤولتچی بیر تاجیک-فارس، رئزا پاهلاوی کیمی تانینان، قاجار تورک حکومتینی دئویردی و اونون یئرینه تعیین ائدیلدی.
بوندان سونرا بوتون قوزئی و گونئی آذربایجان «مرکز آذربایجان تورک دوسونجئسی» نظریهسینه اساسلانان ایستیقلال موباریزهسی موختلیف یوللارلا داوام ائتدی. کوزئیده محمد امین رسولزادنین (۱۹۱۸-۱۹۲۰)، گونئیده ایسه شئیه موهاممئد خیابانی ایسیانی (۱۹۲۰) و پیشور (۱۹۴۵-۱۹۴۶) و موسلمان خالق حرکاتینین (۱۹۷۹) میللی رهبرلیگی موختلیف درجهلرده داوام ائتدی. «هارئکئتلئر «میدانی» و شیمالی آذربایجانین یئنیدن ایستیقلالیتی (۱۹۸۹-۱۹۹۱)، «مرکز آذربایجان تورک دوشونجئسی» «بیرلئشیک آذربایجان»این و معاصر گونئی میللتینین لیدئری مرهوم ابول-فزل ائلچیبی طرفیندن ایفاده ائدیلمیشدیر. اما آذربایجان میللی حرکاتینین دوشمهنلری، فارس فاشیزمی ایله یاناشی، آذربایجانین ساغچی پانیرانیستلری و آذربایجانین سولچو کوممونیست پانیرانیستلری میللی حرکاتی ایداره ائتمک و خصوصاً خاریجه یؤنلتمک اوچون اورایا سیزیبلار. و "دوشونهن" آذربایجان تورکلرینی وورماغا چالیشیرلار مرکزه. یئتمیشینجی ایللرده داشقالاق ائدیلمهسینه باخمایاراق، میللی فعاللارین ایفشاسی ایله اونلار تاریخی خیانتلرینی تکرارلایا بیلمهدیلر.
معاصر میللی حرکت اؤنجکی میللی قالخیشلارین داوامیدیر و ایندی میللی اویانیش چوخ گئنیش بیر فئنومئندیر. بیلیوروز کی، هر هانسی بیر حرکت آرخاسیندا گوجلو پارتی و تشکیلاتلار اولمادان موفقیتلی اولمامیشدیر و هئچ بیر زامان اولمایاجاق. بونونلا بیرلیکده، ایران رئژیمی موخالیف قوروملار و سیاسی پارتییالارین قورماغا چالیشماسینی زورلا ساخلاییر و اونلارین یارادیلماسینی فاکتیکی اولاراق مومکونسوز ائدیر. حال-حاضردا، ان بؤیوک تحقیر اؤزوندن کنارا اؤلکهده پارتی و تشکیلاتلارین اولماماسی و خاریجده گوجلو پارتییالارین و تشکیلاتلارین اولماماسی ایله باغلیدیر.
اما بوتون چتین مسئلهلره باخمایاراق، میللی حرکاتین تشکیلاتلاری بیرگلیینه و دستکلشمهسینه گؤره اؤلکهده اوغورلو اولوب. اونلار میللی و مدهنی فعالیتلرینی یئرالتی و شبکه شکلینده تشکیلاتلاندیریرلار. میدانچیلارین فئداکارلیقلاری دئموکراتیک پرینسیپلره و میللی حرکاتین اساسلارینا حؤرمت ائدرک اؤز جانلاری ایله بوتون تهلوکهلری گؤزه آلیرلار و چتینلیکلری دؤزورلر و آنجاق وطنلرینین ایشغالچی و فاشیست فارس رئژیمیندن آزاد اولونماسینی، میللتلرینین آزادلیغینی و ریفاهینی دوشونورلر.
سورگونده اولان آذربایجان میللی حرکاتی، دئموکراتییا و سیاسی آزادلیقلار موحیطیندن ایستیفاده ائدرک میللی حرکاتین سسینی بئینلخالق سوییهده ائشیتمهیه نایل اولدو. اونلار، اؤز تئورییاسینی و پلانینی مرکزی فارس تخریباتیندان آسیلی اولمایاراق ترتیب ائدرک تبلیغ ائتدی و فشیست فارس پروپاگانداسی ایله موباریزه آپاراراق چیخیش ائتدی. بونونلا بیرلیکده، بیر چوخ سببلردن دولایی اوغورلا لوببی فعالیتی آپارماق و تشکیلاتلاراراسی اویغونلوغا نایل اولماق مومکون اولمادی.
گونئی آذربایجان میللی حرکتی اساساً اؤزونو مدهنی و شدتسیز بیر حرکت کیمی نظرده توتموشدور. ایرانین گیزلی خیدمت دستلرینین بعضیلری میللی حرکاتین ایچریسینده ساهتئ شبکهلر یاراتماغا چالیشدیلار کی، بو دا میللی حرکاتی اؤزوندن اوزاقلاشدیریب و نتیجهده میللی حرکاتی شدتلی بیر حرکت کیمی تحقیر ائدردی، اما میللی آکتیویستلرین آریفلیگی سایهسینده اونلارین پلانلاری اوغورسوز اولدو. اگر بئله ایسه، دیگر ایران رئژیمی قارشیسینداکی مقاومت حرکاتلاری، بیزیم اورتاق دوشمهنیمیزه ضعیفلیک وئرمک اوچون واجیبدیر. آنجاق، فارس مرکزلی و پان-ایرانلی قوهلرین بعضیلری میللی حرکاتین ایستیقامت و مقصدلری ایله ضدیتلی اولاراق میللی-مدهنی حرکتی دیگر شدت تهلوکهسیزلیگی قروپلاری ایله (موهاجیرین-i فارس، سالتانات-تالاب، اصلاح-تالاب، فارس سولچو قروپلاری و کورد تئررورچو قروپلاری) بیرلشدیرهرک میللی-مدهنی حرکاتین اوزرینده بعضی ناغد آددیملار آتدیلار. و حتی ائلووز، بئلوچی قروپلاری ایله ده سمیمیت قایدالارینین قورونماسی ایله یاناشی، گونئی آذربایجان میللی حرکاتی دایما دیگر ائتنیک قروپلارلا ایران رئژیمی قارشیسیندا معنوی موباریزهده و اونلارین مشرو موباریزهسی ایله بیرلشدیینی بیان ائدیر و بو اساسلاری و سرحدلری قورویاراق داوام ائدیر.
یوز ایللیک مدهنی-لینقویستیک آسسیمیلیاسییا و بوتون ساحهلرده قئیری-برابر قارشیدورما نتیجهسینده یارانان آغیر شرایطه، او جملهدن تبلیغات و مرکزی آذربایجان میللی دوشونجهسی ایله فعال کادرلارین اولماماسینا باخمایاراق، آذربایجان میللی حرکاتی ساغین زرروئریجیسینی دف ائتمهیه مووففق اولدو. قاناد پانیرانیستلر و پان-فارس آذربایجان کوممونیستی سول. فارسلار آذربایجانین میللی حرکاتینین بیر حیسهسی اولدولار و ابدی اولاراق «اؤز موقددراتلارینی تعیین ائتمیی» اؤز حقیقی یوللارینا «آذربایجان مرکزلی تورک دوشونجئ سیستئمی» قویدولار. تورک آذربایجان مرکزینین دوشونجه سیستئمی». ایندی آذربایجان میللی حرکاتی اوچ اونیللیکدن سونرا اونلارلا شهید، یوزلرله یارالی، مینلرله اسیر و سورگون وئرمکله دوشمهندن «حاق» مسئلهسینی قورورلا دف ائدرک «اؤز موقددراتینی تعیین ائتمک» مرحلهسینه قدهم قویوب.
سون اوچ اونیللیکده گونئی آذربایجان خالقی ایرانین ظالم فارس آزلیق رئژیمیندن سیویل و صبیرله یالنیز اؤز «اساس حقوقلارینی» طلب ائدیب. حتی سیویل و دینج شکیلده کوچه اعتراضلاری دا تشکیل ائدیبلر. اما تأسف کی، تکزیب و تضییقدن باشقا هئچ نه آلمادیلار. بابک قالاسیندا حرکاتین کوتلویلشمهسیندن (۱۳۷۹-۸۱) سونرا رئپرئسسییا داها دا گوجلهندی و ۲۰۰۵-جی ایلین ایونوندا آذربایجاندا باش وئرهن اومومخالق عصیانی ایله میللی حرکات پیک حدینه چاتدی. حرکات یئنی مرحلهیه قدهم قویدو و رئژیم تامامیله تهلوکهسیز شرایط یاراتماقلا تبریزده و آذربایجانین دیگر شهرلرینده فاکتیکی اولاراق اعلان اولونمامیش حربی وضعیت تطبیق ائتدی. ۲۰۰۸-جی ایلده آذربایجان خالقی فارس یاشیل حرکاتینی بویکوت ائدرک مرکزچیلردن تامامیله آیریلدی. ۲۰۱۲-جی ایلین مارتیندا یوز مین نفرین (سهند ایستادیونوندا تراکتؤر آذربایجان-ال جزیره اویونوندا) و میلیونلارلا جانلی تئلئویزییا تاماشاچیسینین ایشتیراکی ایله «گونئی آذربایجان ایران دئییل» پانکارتینین نوماییشیندن سونرا آذربایجان خالقی بونو رد ائتدی. پانیرانیستلر و مانقورتچولار و آچیق شکیلده اعلان ائتدیلر کی، اؤز تالئیینی حل ائتمیین یئگانه یولو مرکزی حاکمیتین فاشیست ایشغالچیلارینی تاریخی آذربایجان تورپاغیندان قووماق، اونلارین گونئی آذربایجانین قانونی آیریلما و موستقیللیک حقوقلارینی مدافعه ائتمکدیر.
هر حرکت، داخیل اولماقلا گونئی آذربایجان میللی حرکاتی، اؤزونون اؤزللیکلرینی، تاکتیکالارینی، ایستراتئگییالارینی و مقصدلرینی ائهتیوا ائدیر و ثابتلیک، سرعتلیلیک و منیمسهنمک اوچون ایدئولوگییایا احتیاج دویور. باشقا سؤزله، دینی و شخصی اینام وضعیتینده، میللی اینام و ایدئولوگییایا دا دقت چکمک لازیمدیر. گونئی آذربایجان میللی حرکاتینین ایدئولوگییاسی "موستقیللیک فیکیری"دیر کی، او، "مرکزی تورک آذربایجان دوشونجهسی سیستئمی" نامینه اولان تئورییادان گؤتورولموشدور. آذربایجان میللی حرکاتینین ایدئولوگییاسی آزادلیق و موستقیللیک، لیبئرال دئموکراتییا، اومومبشری اینسان حقوقلاری و وتنپرور میللتچیلیک پرینسیپلرینی اؤزونده بیرلشدیرهن «مرکزلی آذربایجان تورک دوشونجه سیستئمی» نظریهسیندن قایناقلانان «ایستیقلال دوشونجهسیدیر». او، ایرقچیلیگی و ایفرات میللتچیلیگی (و یا کور میللتچیلیگی) رد ائدیر.
آذربایجان میللی حرکاتی، پارتییا حرکاتی دئییل و یا شخصی لیدئرلییه صاحب دئییل. بو، گئرچک میللی بیر حرکات اولاراق، بوتون میللتین واهیدلیینی احاطه ائدیر و مئدئنیت و پلورالیزم اصوللاری ایله اؤز مقصدینی - میللی دؤولتین یارادیلماسی و موستقیللیک اعلانی - حیاتا کئچیریر. بو فعالیتلر مینیموم طلبلری الده ائتمک اوچون اولور، مثلاً، ۱۵-جی ماددنین ایجراسی اوچون موباریزه آپارماق، اؤزومودرجلیین، فئدئراللیغین و کونفئدئرالیزمین الده ائدیلمهسی ایله احاطه ائدیلیر، ماکسیموم موستقیللیک آرزوسو ایله باغلیدیر و میللی حرکاتین ان ساده فعالیتلری بئله میللی حرکاتین بیر حیسهسیدیر. بونونلا بیرلیکده، بو تاکتیکلرین هر بیرینین دستکلهنمهسی اوچون، حتی مینیموم طلبلرین ۱۵-جی ماددهسینین تطبیقی اوچون ده آنا دیلی اوزره تحصیل "مرکزی تورک آذربایجان دوشونجه سیستئمی" اساسیندا و "موستقیللیک" ایدئولوگییاسینا دستک ایله ائدیلمهلیدیر، بئله کی، ایران فاشیست رئژیمی و آذربایجان دوشمهنلرینین قئیری-موستقیل فئدئرالیزم و جینایتکارلارلا باغلی موختلیف افسانهلرینین اؤرتویو آلتیندا آلداتما جهدلرینه قارشی قویولمالیدیر.
قتیتله اینانیرام کی، «آذربایجان مرکز تورک سیستئم دوالیزمی» نظریهسینین حیاتا کئچیریلمهسی ایله یاناشی، مرکز اولمالی اولان خالقین موختلیف سوییهلرینده حرکت ایدئولوگییاسی کیمی «موستقیللیک دوشونجهسی» مئنتالیتئتینی یاراتماق لازیمدیر. اؤلکهمیزین، آذربایجانین مقدس اومیدلرینه چاتماق اوچون میللی حرکاتین «یول خریتهسی»نین چکیسی نظره آلینمالیدیر.
سون سؤز
ایشغال آلتینداکی میللرلر اؤز هاکلارینا و بئینلخالق قانونلارین، دئموکراتییانین، اینسان حقوقلاری کونوئنسییالارینین و بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین اونلارین مدافعه ائدجیی اینانجینا صاحب اولاراق هر زامان آرتان بیر شکیلده بیلینچلنیر. حاضردا، آذربایجانین جنوبو کیمی ایشغال آلتیندا اولان بوتون میللتلر، اؤز ایستقلالی و آزادلیغی اوچون داها بیر معین و ایناملیدیرلار. البته، هر میللتین اؤز کیملیینین معین ائدیلمهسی پروسئسی اؤز خصوصی شرطلریندن کئچیر و حاضردا بئینلخالق شرطلر نظرده توتولسا دا، آرتیق هر هانسی بیر ایشغال آلتینداکی میللت دایانیلماز شرطلری تهلوکسیزلشدیرمک اوچون مجبور دئییل.
ایندی آذربایجان تورک میللتی نینکی اؤز دوشمهنی اولان فارس فاشیزمینی تانیییر، هم ده خالقلارین اؤز موقددراتینی تعیین ائتمک حقوقو، دئموکراتییا و قلوبال اینسان حاقلاری ایله فارس فاشیزمینین خاص دوشمنچیلیینی درک ائدیر.
بونا اساساً، بئینلخالق تشکیلاتلارین گؤزلنتیسی اینسان حاقلاری، آزادلیق، عدالت و دئموکراتییا ترفداری اولدوغونو اؤزونمخسوس حساب ائدن وضعیتدهکی شخصلردیر. میللی و یا قروپ مسئلهلرینی گؤزتهرک، گونئی آذربایجانین حاکمیت تعیین ائتمه و موستقیللیین مدافعهچیلری اولمالیدیرلار.
آذربایجان میللی حرکاتی، بئینلخالق قانونلارا تابع اولماقلا بیرلیکده وطنداش موباریزهسی اصوللارینی ترققی ائتدیرمکله، بئینلخالق تشکیلاتلارین سوسقونلوغو وطنداشلارین سویقیریمی و خالقینین قتله یئتیریلمهسینین آرتماسی حالیندا همیشه گؤزلهمهیهجکدیر، حتی خالقلارینین مزارلاری اوزرینده اینسان حقوقلاری گؤز یاشلاری تؤکهن بئینلخالق تشکیلاتلارین گلیشی اوچون گؤزلهمهیهجکدیر! و قتیل و مغلوب بیرلیکده قیناماق و موذاکیره ماساسیندا قارشیسینی آلماق ایستهیهجکدیر! فارس فاشیست رئژیمینه بئله بیر خبردارلیق ۲۰۱۸-جی ایلین نویابریندا اون مینلرله اینسان طرفیندن «یا چئخوسلوواکییا، یا یوقوسلاوییا؛ سئچیم سیزندیر» پانکارتی قالدیریلاراق ائدیلیب. اودور کی، گونئی آذربایجان تورک میللتی قانونی مدافعه حقوقوندان ایستیفاده ائدرک میللتینین اؤلدورولمهسینین قارشیسینی آلماق اوچون سلاحا ساریلاراق فارس فاشیزمینه و ایشغالچی دوشمهن قوهلرینه قارشی دوراجاقدیر. شوبههسیز کی، میللی ایراده و تورک دؤولتلرینین آذربایجان تورک میللتینین یانیندا گوجلو وارلیغی، دوست و موتتفیق اؤلکهلرین دستیی فارس فاشیزمینه تاریخی جینایتلری تکرارلاماق جسارتی وئرمهیهجکدیر.
اومود دوزگون- مای ۱۸.۲۰۲۲
علاوهلر:
«میللتلرین اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو»نا تاریخی یاناشمایا چئوریلمکله
سووئت اتفاقی و شرق بلوکونون داغیلماسیندان سونرا، موستقیل رئسپوبلیکالارین یارادیلماسی و اونلارین یئنی عضولری کیمی بئینلخالق جمعیتده مؤوجودلوغو، بئینلخالق حقوقون "خالقین قرارینی تعیین ائتمه حقوقو"نا قارشی ماراقین آچیق شکیلده آرتماسینا سبب اولموشدور. سون اونیللیکده، شرق تیمور، کوسووا و گونئی سودان کیمی ۲۰-دن چوخ یئنی اؤلکهنین یارادیلماسی "خالقین قرارینی تعیین ائتمه حقوقو"نون "اؤلکه اراضی بوتؤولویو پرینسیپی"ندن داها واجیب و اوستونلویونو ثبوت ائدیر.
بورادا موختلیف اؤلکهلرده " میللتلرین اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو "نون تطبیقی و موستقیللیک قازانما پروسئسینین قیسا و مقسوملو بیر نظریه ایله ایضاحی اوچون قیسا بیر باخیش وئریرم:
گونئی سودان
بریتانییانین سودانیدان ایستیخالیندان سونرا (۱۹۵۰-جی ایللر) شیمال و جنوب سودان آراسیندا موناقیشه باشلانیب و ۲۰۰۵-جی ایلده سوله موقاویلهسی ایله سونا چاتدی. مرکزی حکومت ایله رازیلاشما الده ائدیلدیکدن سونرا، گونئی سودان ۲۰۱۱-جی ایلده رئفئرئندوما ۹۸.۸% بهانهسی ایله موستقیللیک اوچون ری وئردی. سودان حکومتی ایلک اولاراق اونو رسمی شکیلده تانییان اؤلکه اولاراق قئیده آلیندی. گونئی سودان دونیادا ۱۹۶-جی، بمت-نین ۱۹۳-جو عضوو اولاراق یارادیلدی.
کوسووو
یوقوسلاوییانین پارچالانماسیندان سونرا ۱۹۸۹-جو ایلده کوسووانین اؤزئرکلیگی سئربییا طرفیندن لغو ائدیلدی. ۱۹۹۶-جی ایلدهن کوسووا خالقینین آزادلیق حرکاتی باشلاییب. ۱۹۹۹-جو ایلده ناتو سئربییایا قارشی موداخیله ائتدی و بمت کوسووونو ایداره ائتمهیه باشلادی و سوندا کوسووا ۲۰۰۸-جی ایلده موستقیللیینی بیرترفلی اعلان ائدن ایلک اؤلکه اولدو و بیرلشمیش میللتلر محکمهسیندهکی ۱۴ حاکمدن ۹-او کوسووونون موستقیللیینی دستکلهدی. دونیا اؤلکهلرینین یاریدان چوخو (۱۱۲ اؤلکه) طرفیندن تانینیر.
آبخازییا و اوسئتییا
بو ایکی اؤلکهنین اینکیشاف مرحلهلری روسییانین موداخیلهسی و اونون قوشولما سیاستی سببیله فرقلیدیر، اما اونلار بعضی حاللاردا کوسووا فورمولو ایله اویغونلاشمیشدیر. ۲۰۰۸-جی ایلده گورجوستانین حکومتینین هوجوموندان سونرا موستقیللیک اعلان ائتدیلر. ۲۶ آوقوست ۲۰۰۸-جی ایل تاریخینده روسییا فئدئراسییاسی گونئی اوسئتییا رئسپوبلیکاسی ایله بیرلیکده آبخازییا رئسپوبلیکاسینی رسمهن تانیدی. بو آددیمین آردیندان، اوچ دؤولت ده اونو تانینمیش بیر اؤلکه سوییهسینه یوکسلدی. آبخازییا و گونئی اوسئتییانین تانینماسی قتدیتله بشریتین ۴ عضو اؤلکهسی طرفیندن تصدیق ائدیلمهسی، اونلاردان بیری دونیانین بؤیوک گوجلریندن بیری و بیرلشمیش میللتلر تهلوکهسیزلیک شوراسینین قالیجی عضوو اولان بیر اؤلکه طرفیندن دیرلی ایدی. روسییانین بو آددیمی آوروپا، آسییا و آمئریکادا بیر سیرا اؤلکهلردن چوخ منفی رئاکسییالار دوغوردو و بو اؤلکهلر طرفیندن تانینماق کیمی بیر آددیم بئینلخالق حقوقون پوزولماسی، یعنی گورجوستانین اراضی بوتؤولویونون پوزولماسی کیمی قیمتلندیریلدی. بونا باخمایاراق، کوسووانین موستقیللیینین تانینماسی زامانی بئله بیر اتهام، یعنی بیرلشمیش میللتلر عضو اؤلکهلرینین بیرینده، سئربییایا منسوب اولان بو رایونون موستقیللیینین تانینماسی ایله باغلی اولمادی. روسییا هله ده کوسووانی رسمیته تانیمامیشدیر.
کیریم
روسییانین یاریمادایا قئیری-قانونی حربی موداخیلهسی کریمین اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو مسئلهسینی رئلسدن چیخاریب. کریمین روسییایا بیرترفلی موداخیلهسی و ایلهاقی بمت نیزامنامهسینین و بئینلخالق حقوقون آچیق شکیلده پوزولماسیدیر. کریم تورک خالقینین اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو چار روسییاسیندان دئکولونیزاسییا کونتئکستینده و یا بیرترفلی آیریلما و یا آیریلما نظریهسینه اساسلانان قئیری-موستملکه وضعیتینده موباهیسه ائدیله بیلر. و اوکراینا چرچیوهسینده و دئموکراتیک موحیطده سس وئردی. طبیعی کی، بوندان اول روس اصیللی موهاجیرلرله اساس ساکینلر کیمی کریم تورکلرینین دئموقرافیک ترکیبینین دییشدیریلمهسی وظیفهسی آیدینلاشدیریلمالیدیر.
دونئتسک و لوهانسک
روسییانین نفوذلو اولدوغو شرق اوکراینادا، قربه مئییل ائدن حکومتین ایشباشینا گلمهسی و روس ترفدارلارینین سدرلییندن اوزاقلاشدیریلماسی، روس دیلینین قئیری-رسمیلشدیریلمهسی و اوکراینا دیلینین رسمیلشدیریلمهسی ایله نتیجلنمیشدیر. بو ایکی بؤلگه، بیر نئچه ایللیک موناقیشهدن سونرا، روسییانین کمکی ایله موستقیل اولماغا اعلان ائتدیلر. روسییا، بم کوسووونون موستقیللیینه قارشی اولدوغو اوچون، بو ایکی رئسپوبلیکانین موستقیللیینی تک طرفلی شکیلده تانیدی.
شرق تیمور
ایندونئزییا عصرلیک مدتلری بویو پورتوقال و هوللاندییانین حاکمیتی آلتیندا قالمیشدیر. ایکینجی دونیا محاربهسیندن سونرا هوللاندییادان موستقیل اولموشدور. قربی تیمور هوللاندییادان آیریلمیشدیر، اما پورتوقال ۱۹۷۵-جی ایلده شرق تیمورو ترک ائتمیش و ایندونئزییا اونو ایشغال ائتمیشدیر. مرکزی حکومت ایله دؤیوش و موصاحیبهلره باشلایان شرق تیمور خالقی، بمت-نین نظارتی آلتیندا کئچیریلهن رئفئرئندومدا ۸۷.۵ فایز سس ایله ایندونئزییادان موستقیل اولماغا قرار وئرمیشدیر. بو رئفئرئندومون نتیجهلری، ایندونئزییا ترفداری زوراکیلیق تدبیرلرینه سبب اولموشدور. بئله زوراکیلیق حادثهلری آوسترالییا اوردوسونون بو اراضییه بمت تهلوکهسیزلیک شوراسینین سرهنجامینا اویغون اولاراق گؤندردیی قروپلارین گلیشی ایله سونا چاتمیشدیر. لاکین شدتلی حادثهلر زامانی، ۱۰۰۰-دن چوخ شرق تیمور ساکینلری اؤلدورولموشدور. ایندونئزییا قوهلرینین شرق تیموردن چیخماسی ایله بو اراضی اوچون بمت نمایندهسینین موقتی ایدارئتمهسی تعیین اولونموشدور و ۲۰۰۲-جی ایلین مای آیینین ۲۰-ده، شرق تیمور بئینلخالق اولاراق موستقیل دؤولت کیمی تانینمیشدیر.
ائریترئیا
ائریترئیا و ائفیوپییا فئدئرالیزمیندن باهالی چیخیش
ائریترئیا ۱۸۹۰-جی ایلده عثمانلی ایمپئرییاسینین هبش دؤولتینین بیر حیسهسی ایدی. ایتالییانین کولونییاسینا چئوریلدی. ۱۹۴۱-جی ایلده ایتالیانلارین شرقی آفریکادان قووولماسی ایله ائریترئیا بریتانییانین حاکمیتی آلتینا کئچدی. ائریترئیا خالقینین موستقیللیک موباریزهسینین گوجلهنمهسی ایله اونلار بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین باش آسسامبلئیاسیندان ائریترئیا سووئرئنلیگی مسئلهسینی حل ائتمک اوچون رئفئرئندوم کئچیرمیی طلب ائتدیلر. ائریترئیا، ائفیوپییانین مرکزی حکومتینه حربی زمانتدن آسیلی اولمادان ائتدیی اعتبارین صرفهلی اولدوغونا ایناناراق، ۳۰ ایللیک محاربه بویونجا چتین اؤدنیشلر اؤددی. بو، آذربایجان گونئی فئدئرالیستلری اوچون باشقا بیر مقام-ختتیر کی، اونلار هر هانسی بیر موقاویلهنی حربی تأمینات اولمادان ایمزالامامالیدیرلار.
بم-نین ۳۹۰ا قتنامهسینین دئکابر ۱۹۵۰-جی ایل تاریخینده قبول ائدیلمهسیندن سونرا، بریتانییانین حکومتی لغو ائدیلدی و ائریترئ آبش تضییقی آلتیندا، مجبوری و اؤزونگووهن شکیلده ائفیوپییا فئدئراسییاسینا قوشولدو. ائریترئ، اؤز ایدارئتمه و قانونی ایستروکتورلاری، بایراغی و داخیلی ایشلر، داخیل اولماقلا پولیس، یئرلی ایداره و وئرگی مسئلهلرینین ایداره اولونماسی احتیاجینی دا قارشیلامالی ایدی. فئدئراسییا حکومتی خاریجی (تیجارت داخیل اولماقلا)، مدافعه، مالییه و نقلیات ایشلرینی ایداره ائتمهلیدیر. بو قتنامه، ائریترئلی اینسانلارین موستقیللیک ایستکلرینی نظره آلمامیشدی، لاکین دئموکراتیک حقوقلارین و خالقین اؤزونمخسوسلوقونون بیر درجهسینی تعمین ائتمیشدی (مرکزی حکومته قارشی تهلوکهسیزلیک تأمیناتی استثنا اولماقلا). ۱۹۵۸-جی ایلده ائریترئ آزادلیق موباریزهسی فعال سیاسی گیزلی فعالیتلر یئرینه یئتیرهرک، فئدئراسییا حکومتینین مرکزلشدیریجی سیاستینه قارشی مقاومت گؤسترمیشدیر. ۱۹۶۲-جی ایلده مرکزی حکومت ائفیوپییا پارلامئنتینی و ائریترئ اؤزونمخسوسلوغونو لغو ائتدی و ائریترئ'نی ائفیوپییا ایله بیرلشدیردی. بوندان سونرا، ائریترئ موستقیللیک موباریزهسی ۱۹۹۱-جی ایلدک باش وئردی و ائریترئ آزادلیق موباریزهسی، فئدئرال ائفیوپییا قوهلرینی ائریترئ'ده مغلوب ائدرک و مای ۱۹۹۱-ده ائریترئ ایدارئتمهسینی وطنداشلارین کونستیتوسییا قانونونون قبولونا قدر کئچیرهن کئچیجی حکومتی ایداره ائتدی. آپرئل ۱۹۹۳-جو ایلده کئچیریلهن رئفئرئندوم ائریترئ موستقیللیینی عکس ائتدیرهن موسبت نتیجهلرله نتیجهلهندی و ۲۴ مای ۱۹۹۳-ده تام موستقیللییه چاتدی. ائریترئ ساحهسی ۱۱۷.۶۰۰ کوادرات کیلومئتر و اهالیسی ۳.۵۴۶.۰۰۰ نفردیر. ائریترئیا، ائفیوپییانین مرکزی حکومتینه حربی زمانتدن آسیلی اولمادان ائتدیی اعتبارین صرفهلی اولدوغونا ایناناراق، ۳۰ ایللیک محاربه بویونجا چتین اؤدنیشلر اؤددی. بو، آذربایجان گونئی فئدئرالیستلری اوچون باشقا بیر مقام-ختتیر کی، اونلار هر هانسی بیر موقاویلهنی حربی تأمینات اولمادان ایمزالامامالیدیرلار.
شرق تورکیستان رئسپوبلیکاسی (اویغوریستان)
اویگور تورکلرینین قیتهسی ۱۹۳۰-جو ایللرین اوللرینده اویگورستان (خینژیانگ) ایالتی و کاشقار اراضیسینده باش وئرهن قلوبال دستاندا اصلیندن ایستهنیلهن یئرینده قالغان قروپلاشمالاری، ۱۹۳۳-جو ایلین نویابریندا کاشقاردا خریستیان آلمانلاردان عبارت قورتولوشچو قروپونون باشقا بیر قروپ قورتولوشچو ایله بیرگه شهره گیرمهسی ایله باشلادی. بو قروپلاشمالار نتیجهسینده ایلک شرق تورکیستان رئسپوبلیکاسی اعلان اولوندو. لاکین، ۱۹۴۵-جی ایلده ایستالینین قراری ایله چین کوممونیست پارتییاسینین تشویقی ایله اویگورستان چین طرفیندن زبت ائدیلدی. ۱۹۵۵-جی ایلده چینین رسمی ایستاتیستیکاسینا اساساً، اویگورلر، سین کیانق ایالتینین اهالیسینین ۵.۱۱ میلیون نفرلیک ۷۳ فایزینی تشکیل ائدیردیلر. ۲۰۲۰-جی ایلده ایسه اویگورستانین اهالیسی ۲۶ میلیون نفر ایدی و اونلارین ۴۴.۹۶ فایزی تورک اویگور ایدی. فاسیست چین کوممونیست رئژیمینین شدتلی زولمو باخیمیندان میللی آزادلیق موباریزهسی هله ده داوام ائدیر.
۱۸۷۷-جی ایلده چین شرق تورکیستانینا هوجوم ائتدی. ۱۸۸۴-جو ایلده اونلار اونو رسمی اولاراق ماندارین دیلینده "خینژیانگ" ("یئنی تورپاق") آدی ایله علاوه ائتدیلر. همچینین، هاجینق اوغورلوق یولو ایله اویگهورلاری مجبوری کؤچورهرک شرق تورکیستانینین اهالیسینین ترکیبینی دییشدیریب، بو اراضیلرین کولونیزاسییاسینا داوام ائتمک اوچون راحت بیر شرایط یاراتدیلار.
اویغورلار، آرتیق چین حاکمیتی آلتیندا یاشایامادیقلاری اوچون، خالق آراسیندا، سوله و آزادلیقدا یاشاماق اوچون یالنیز موستقیل اولماق یولونو سئچملیدیرلر.
بعضیلرینین اؤهدهسینده اولان بیر طرفی اسیرگهمهیه و یاغیز چین خالقینین هامیملیینی قازانا بیلجییمیز ایستیقامتده آرقومئنتاسییا تامامیله خیالیدیر. حال-حاضردا قربدهکی چین اینسان حقوقلاری آکتیویستلری و فیکیر لیدئرلری آراسیندا اویغور قیرغینینین محکمهلرده و یا اتهاملاردا موختلیف شکلیدلرده ایفادهسی ایله باغلی بعضی اعتراضلار سسلنهرک، باش وئرمیش سویقیریمی آچیق شکیلده اینکار ائتمهدیلر. بئله بیر حاللاردا، اؤزو ده آبش-دا یئرلشهن چین دئموکراتییا لیدئرلریندن بیری اولان وی جینق-شئن، بو ایلین اولینده چین شووینیزمی و فاشیزمینین اویغورلارین سویقیریمیندا رولونو موذاکیره ائدن بیر اونلاین صحبتده، جاری اویغور قیرغینی ایله الاقدار هئچ بیر ایفاده ایفراتی وئرمهدن، اویغورلارین چینلیلرین قارشیسیندا سویقیریم ائدن طرف اولماسینی ادعا ائتدی.
اویغورلار و شرقی تورکوستانین دیگر تورک خالقلاری دفعهلرله چین موستملکهچیلرینین وحشیلیکلرینین قوربانی اولموشلار، لاکین اونلارین بیر چوخو هله ده اؤز سیاسی مقصدلریندن - موستقیللیکدن یاپیشیرلار. بو متانت و موستقیللییه اولان باغلیلیق ضعیفلهسه، اویغورلارین آزادلیغی برپا ائتمک ایستکلرینی یاشاتماق اوچون تئز-تئز نیه بئله یوکسک قیمت اؤددیکلرینی ایضاح ائتمک چتیندیر. اویغورلارین قورورو بورادادیر - هر شئیینی ایتیرمک ریسکینه باخمایاراق، چینلی اولماقدان ایمتینا ائتمک جسارتی وار. بو قورور او قدر یوکسکدیر کی، اویغورلارین قول کیمی یاشاماقدانسا، آزاد اؤلمهسی یاخشیدیر.
مانچوارییا
۱۹۳۲-جی ایلده یاپونییا ایمپئرییاسینین دستیی ایله مانچوارییا دؤولتی طرفیندن تئک طرفلی موستقیللیک اعلان ائدیلدی. ۱۹۴۵-جی ایلده ایسه چین کوممونیستلری طرفیندن ایشغال ائدیلدی.
کاتاŋقا
کاتاŋقا آفریکا شرقینده یئرلشهن اؤلکهلردن بیری ایدی و ۱۹۶۳-۱۹۷۱-جی ایللرده موستقیل دؤولت کیمی تانینیردی. بو اؤلکه آفریکا شرقینده یئرلشیر و کونقو، زامبییا و آنقولا ایله سرحد پایلاشیر. سککیز ایل موستقیل قالماقدان سونرا، کاتاŋقا ۱۹۷۱-جی ایلده کونقو حکومتی طرفیندن ایشغال ائدیلدی و ویلایته چئوریلدی. ایرهنهن زامان، گونئی آفریکادا ۱۹۶۵-جی ایلده، جنوب قربی رودئزییا و بیر نئچه دیگر دؤولت موستقیل اولماغی اعلان ائتدیلر، اما هئچ بیری بئینلخالق تشکیلاتلار طرفیندن تانینمادی و میللی موباریزهلر هله ده داوام ائدیر.
بیافرا
بیافرا، Ɲایژئرییا اؤلکهسینین قربینده یئرلشهن بیر دایرهدیر. Ɲایژئرییا'نین بؤیوک بریتانییادان ایستیردادیندان سونرا، بیافرانین رایونچو موباریزهچیلری Ɲایژئرییا ایله بیرگه یاشاماغین مومکون اولمادیغینی دوشونهرک اوندان آیریلماغی تکلیف ائدیرلر. ۱۹۶۷-۱۹۷۰ ایللری آراسیندا، اوچ ایل مدتینه بیافرا موستقیل اولدو. اما بیافرانین زنگین رئسورسلارینین نظارت آلتیندا ساخلانیلماسی و سووئت اتفاقینین اورادا نفوذونو قارشیسینین آلینماسی مقصدیله بؤیوک بریتانییا حکومتی Ɲایژئرییا حکومتینه دستک وئرهرک بیافرانی ایشغال ائدرک اونو Ɲایژئرییانین بیر دایرهسینه چئویریر. هله ده بو دایرهده میللی موباریزهلر داوام ائدیر.
ایراق کوردوستانینین موختاریت ایستاتوسو
ایراقین کوردوستان بؤلگهسی بعضی ائتنیک-میللی قروپلار، او جملهدن کورد آزلیقلاری اوچون اراضی جملشمهسی ایله بئینلخالق ایجتیمایتین دقتینی جلب ائدیب. ۱۹۸۸-جی ایلده حلبجهنین کیمیوی بومباردمانیندان سونرا بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتینین تهلوکهسیزلیک شوراسی ۱۹۹۱-جی ایلده ۶۸۸ سایلی قتنامه ایله ایراقین کوردوستان بؤلگهسینده تهلوکهسیز زونانین موختار ایستاتوسونو تانیدی. ۲۰۰۵-جی ایلده سددام حسین رئژیمینین سوقوطوندان سونرا ایراقین یئنی حکومتی ده کوردوستان بؤلگهسینین موختاریتینی تصدیقلهییب. موستقیل اوردویا مالیک اولان و ایراقین فئدئرال حکومتیندهکی اوچ گوج قوروموندان بیر یئرلیک کووتا آلان کوردوستان رئگیونال حکومتی، دئموکراتیک اولمایان کؤچری حکومت اولاراق، کاتالونییا ایله موقاییسهده داها چوخ سلاهیتلره مالیکدیر.
سری لانکادا تامیل قاپلانلارینین یئنیلگیسی
شری-لانکا و هیندیستانین بریتانییا موستملکهچیلیگی آلتیندا اولدوغو دؤورده مینلرله گونئی هیندیستانلی تامیل ۱۸-جی و ۱۹-جو عصرلرده موستملکه پلانتاسییالاری اوچون فهله اولاراق شری لانکایا گلدی. بو میقراسییا ایله تامیللرین سایی چوخالدی و شری لانکا اهالیسینین ۱۳%-نه چاتدی. شری-لانکا اهالیسینین اکثریتینی ۱۹۴۸-جی ایلده شری-لانکا موستقیللیک الده ائتدیکدن سونرا اؤز سایلارینا گؤره وطنداش جمعیتینین اساس اورقانلارینین اکثریتینه نظارت ائدن سینهاللی بوددیست اکثریتی تشکیل ائدیر. موهاجیر تامیللر گونئی هیندیستانداکی ایلکین وطنلرینه قاییتمادیلار و تورپاق حقوقلارینی ادعا ائدرک، شری لانکانین قربینده تامیل رئسپوبلیکاسینین قورولماسینی طلب ائتدیلر و ۳۰ ایل عرضینده دونیانین ان قانلی پارتیزان-تئررور محاربهلرینه سبب اولدولار. ایللر. عادی وطنداشلارین اؤلدورولمهسیندهکی آمانسیزلیق اوجباتیندان اونلار خالقین دستیینی ایتیردیلر و نهایت حاکمیتین آمانسیز هوجوملارینا و بئینلخالق تضییقلره تاب گتیره بیلمدیکلریندن تسلیم اولدولار.
تامیللرین اراضی ادعاسینین کوردلرین اراضی ادعاسی ایله اوخشارلیغی
گونئی هیندیستانلی تامیللرین شری-لانکایا کؤچو، ایراق کوردلرینین قربی آذربایجانا کؤچو و پکک، کومیلئ، هاداک و پئژاک تئررورچولارینین بؤلگهده ۴۰ ایللیک اوغورسوز پارتیزان محاربهسی ایله اوخشارلیغی نظردن کئچیریله بیلر.
تورکییهده پکک-نین مغلوبیتی
لئنینیست-کوممونیست تشکیلاتی اولاراق پکک ۱۹۸۴-جو ایلدهن سلاحلی تئررور مرحلهسینه قدهم قویوب و کورد خالقیندان پول طلب ائتمک، ایشه گؤتورمک آدی ایله آدام اوغورلاماق، کورد معلملری اؤلدورمک، نارکوتیک تیجارتی و اجتماعی یئرلرده بومبا پارتلاییشلاری بو تئررور قروپلاشماسینین تاکتیکالارینداندیر. ۴۰.۰۰۰-دن چوخ اؤلو و مینلرله یارالی قویوب، پکک دا تامیل پلنگلری کیمی مغلوب اولوب تورکییهنی ترک ائدیب. اونلارین کیچیک بیر قالیغی ایسه قندیل داغلارینا و سورییانین شیمالینا سیغینیب. پکک آوروپا بیرلیگی، آبش، کانادا و آوسترالییا طرفیندن تئررور قروپلاشماسی کیمی تانینیر.
آبش سیاستی
آبش سیاستی، آیریلیق طلبینی تشویق ائتمز، آنجاق سیستئمیک زوراکیلیق و یا اراضیلیک تامامیلیک آدی آلتیندا حاکم دؤولتلرین هر هانسی بیر نسل قیریمینا سرت شکیلده قارشی چیخیر و آیریلیق طلبی و موستقیللیگی مشرو بیر مقصد کیمی قبول ائدیر.
آوروپا اتفاقی
آوروپا اتفاقینین کاتالونییا موستقیللیک سسوئرمهسی ایله باغلی مؤوقئیی، اؤزو ایچینده موقاویله آپارماق و اوزولوک اؤلکهلری ایله اولان موقاییسهسی ایله باغلی قوووسیزلیینی گؤستریر. بونونلا بیرلیکده، ایسپانییادا طبیعی موداخیلهسیزلیگی، ایتالییا (وئنئتسییا، ساردینیا و ...)، بئلچیکا (فلاندئرس و ...)، دانیمارکا (فاروئ آدالاری)، فینلاندییا (Åلاند ایسوئچ) و ایسپانییا (کاتالونییا، باسک و ...) کیمی دیگر آوروپا اتفاقی اوزولوک اؤلکهلرینده آکتیو و یاری-آکتیو حرکتلر کیمی بنزر حاللارین قارشیسینی آلماق اوچون بیر اؤرتوک تشویشدیر. اونلار اؤزلرینین قرارینی تعیین ائتمک ایستییرلر.
روسییا:
روسییا گؤرونوشتئ میللتلرین اؤز هاکلارینی قبول ائدیر کیمی گؤرونور، لاکین بو ادعا یالان و اؤزونده جدی اینکارلارلا اوز-اوزدیر. بو هاک اولدن فاسهیست-کوممونیست فلسفهسینین یارانماسیندان اؤنجه اورتایا چیخیب و بیر چوخ اؤلکه موستقیللیک و سؤمورودن آزاد اولونوب. لئنین دؤورونده اؤزونده حبس اولونموش میللتلرین اؤز هاکلارینی ایجرا ائتمهسی قاداغان ائدیلمیشدی. روسییا هله ده چئچئنیستان و باشقا میللتلرله، مثلاً، تاتارلارلا، پروبلئملری اولمادیغینی ادعا ائدیر، لاکین بو دوزدور دئییل. روسییا اؤز اؤلکهسی اراضیسینده میللتلرین اؤز هاکلارینی قارشی چیخیر و بیرلشمیش میللتلر اینسان حاقلاری بئیاننامهسینین ۲-جی ماددهسینین ۴-جو حیسهسینی پوزوراراق کریم، شرق اوکراینا و دیگر اراضیلرده قانونسوز علاوه تدبیرلر ائدیر. بونا باخمایاراق، روسییا پوتئنسیاللی اوچورومدا یئرلشیر و چئچئنیستان، داغیستان، کومی-پئرمیاک، اورال، وولگا، تاتارستان، جهاواسهیستان، اودمورتییا، باشکورتوستان، سیبیر و سایر دؤولتلر موستقیللیک طلب ائدیرلر.
چین:
چین ده گؤرونوشهنه اساساً، خالقینین اؤز ایرادهسینین تعیین ائتمه حاقینین اساسینی ماو آشکار ائتمیش کیمی یالان ادعا ائدیر! ماو دا لئنین کیمی اؤزوندن آسیلی اولان میللتلرین اؤز ایرادهسینین تعیین ائدیلمهسینه حؤرمت گؤسترممیشدی. حاضردا چین تیبئتجیلر و اویغور تورکلری کیمی چین خاریجیندهکی میللتلرله هئچ بیر مسئلهسی اولمادیغینی ادعا ائدیر. آنجاق زورونلو کامپلار، سیستئملی آسسیمیلیاسییا، ائتنیک تمیزلهمه، قتلیام و اینسافسیز باسکیلاما چینده اینکار اولونماز فاکتلاردیر. بو سببدن چین حکومتی اؤز میللتلرینین اؤز ایرادهسینه قارشی چیخیر و تایوان و هونکونق'اون آلقوریتمییاسینی ایزلییر.
کیبئک- کانادا
کانادا، ۱۸۶۷-جی ایلده موستقیللییندن سونرا کیبئک ایالتینین موستقیل و کونفئدئرال شکلینده معین ائدیلمهسی حاقینی ایجرا ائدن دئموکراتیک و اؤنجو بیر اؤلکهدیر. کیبئک ایالتی کئچمیشده ایکی دفعه رئفئرئندومدا آیریلما و موستقیللیک حاقیندا سسوئرمه ائدیب. ایلک رئفئرئندومدا، آیریلما یولونو سئچهنلرین سایی ۱۰% اولموشدور و ایکینجی رئفئرئندومدا، آیریلما یولونو سئچهنلرین سایی یوزده بیرین آشاغیسینا دوشموشدور. سون زامانلاردا، اوچونجو رئفئرئندومون واخت جدوهلی حاقیندا دانیشیقلار داوام ائتدیریلیر.
کانادا'دا سلاهیت معین ائتمک حقوقو اوچون هئچ بیر مانعه یوخدور، لاکین کانادا یوکسک محکمهسی کیبئک مسئلهسینده آیریلما حقوقو ایله باغلی دانیشیقلار کئچیررکهن، یئرلی اینسانلارین قارشیلاشدیغی موشکوللر بارهده دانیشیب و یئرلی اینسانلارین بو حقوقونو تطبیق ائتمهسینی مجبور ائدن بیر قرار قبول ائدیب. بئینلخالق محکمه ده، ان اساسی وسایت اولمادیغینا گؤره، دؤولت کونستیتوسییالاریندا و بئینلخالق حقوقدا بیر طرفلی آیریلما حاقی اولمادیغینی، لاکین یئرلی اینسانلارین سلاهیت معین ائتمه حقوقو موشکوللرله قارشیلاشدیقدا و مرکزی حکومت بو حقوقا حؤرمت ائتمدیینده، آیریلما حاقینین سون الوئریشلی آددیم کیمی ایستیفاده ائدیله بیلجیینی بیان ائدیب. کانادا یوکسک محکمهسینین قراریندا "اگر بو اؤلکهنین هر هانسی بیر ایالتی معین بیر چوخلوقلا آیریلما و موستقیللیک مسئلهسینه بلی سس وئریرسه، مرکزی حکومت اونونلا دانیشیقلارا باشلاماق مجبوریتیندهدیر و موستقیللیک اعلان ائتمهنی قارشیسینی آلماق اوچون حربی قوهلره و یا زوراکیلیغا مراجعت ائتمک حقوقو یوخدور." ایفادهلری یئر آلیر.
سکوتلاند - بریتانییا
سکوتلاند ۹-جو عصرینده موستقیل دؤولت کیمی یارادیلدی و ۱۷۰۷-جی ایلده بریتانییا ایله سیاسی بیرلشمهیه داخیل اولدو و بؤیوک بریتانییا یارادیلدی. بؤیوک بریتانییا اینگیلتره، سکوتلاند، شیمالی ایرلاندییا و وئلسین کونفئدئرال ایدارئتمه ایله ایداره اولونور. سکوتلاند اؤز موستقیل حکومتی، پارلامئنتی، قانونوئریجیلیگی، پولیسی، آیری اوردو و دنیز کشفیات قوهسی ایله بیرگه بریتانییا اوردوسو ایله امکداشلیغی دا داخیل اولماقلا موستقیل دؤولتدیر. سکوتلاند خاریجی سیاستده، آوروپا اتفاقی و ایستینادچی دؤولتلر کیمی بئینلخالق تشکیلاتلاردا موستقیل نمایندهلیکلره مالیکدیر و دونیا سیاسی، مدهنی و ایدمان تشکیلاتلاریندا اؤز بایراغی ایله ایشتیراک ائدیر.
سورغونون نتیجهلرینه گؤره، شوتلاندییانین آلتی میلیون اهالیسینین ۶۲%-i «یالنیز شوتلاندییالی»، ۱۸%-i «شوتلاندلار و بریتانییالیلار» (آسسیمیلیاسییا اولونموش و س.)، ۸%-i «یالنیز بریتانییالیلار» کیمی تانینیر. یالنیز باشقا شخصیت» (خاریجی موهاجیرلر). شوتلاندییا حکومتی ایکینجی موستقیللیک رئفئرئندومونو ۲۰۲۳-جو ایلین سئنتیابرینا تعیین ائدیب. روسییادان فرقلی اولاراق بریتانییا حکومتی فؤوقلدؤولت کیمی اؤز اتفاقی و اراضیسی داخیلینده «میللتلرین اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو پرینسیپینی» تام دئموکراتیک شکیلده قبول ائدیر و حیاتا کئچیریر، لاکین بعضی دیگر اؤلکهلرده سیاسی و اقتصادی ایمکانلارینی قوروماق اوچون. ماراقلار، بو پرینسیپین حیاتا کئچیریلمهسینه مانعچیلیک تؤرهدیر و حتی موخالیفتی ده اورتایا قویور!
موشاهیدهچی ایستاتوسو اولمایان و عضو اولمایان اؤلکهلر
بمت-نین رسمی دایمی موشاهیدهچیلریندن (۱۹۳ اؤلکه) فرقلی اولاراق، بو اؤلکهلر (۶) بمت طرفیندن تانینمیر، لاکین بمت-نین بعضی عضولری اونلاری موستقیل دؤولتلر کیمی تانیییر.
عضو دؤولتلر طرفیندن تانینان اؤلکهلر:
کوسووو ................... ۱۱۲ عضو اؤلکه
قربی ساهرا ........... ۴۴ عضو اؤلکه
تایوان ................... ۱۶ عضو اؤلکه
گونئی اوسئتییا........ ۵ عضو اؤلکه
آبخازییا.................۵ عضو دؤولت
شیمالی کیپر............۱ عضو دؤولت
ایستاتئس Without نون-مئمبئر اوبسئروئر ایستاتوس
اونلیکئ تهئ او.ن.'س اوففیجیال پئرمانئنت اوبسئروئرس، تهئسئ ایستاتئس آرئ نوت رئجوگنیزئد بی تهئ او.ن. However، تهئی آرئ رئجوگنیزئد آس ایندئپئندئنت ایستاتئس بی سومئ اوف تهئ او.ن.'س مئمبئرس
* بئینلخالق محکمه و موستقیللیک حقوقو
محکمه خصوصیله قئید ائدیر کی، ۲۰-جی عصرین ایکینجی یاریسیندا «بئینلخالق اؤز موقددراتینی تیینئتمه حقوقو ائله بیر شکیلده اینکیشاف ائتدیریلدی کی، او، اؤزونویداره ائتمهیهن اراضیلرین خالقلاری و اونلارا تابع اولان خالقلار اوچون موستقیللیک حقوقو یاراتدی. اجنبیلر. تابعچیلیک، حؤکمرانلیق و ایستیسمار» و «بو حقوقون حیاتا کئچیریلمهسی نتیجهسینده چوخلو یئنی دؤولتلرین یاراندیغینی» ایفاده ائدیر.
** چوخلوغا قارشی آزلیغین موستقیللیک حقوقو
اکثر دئموکراتیک سیستئملرین کونستیتوسییاسیندا اگر آزلیق چوخلوغا قارشی «دؤولت-میللت»این موستقیللیینی ایستییرسه، بو حقوقدان ایستیفاده ائده بیلر. اصلینده، بو حقوق کونستیتوسییاسی موطلق سس چوخلوغونا اساسلانان اؤلکهلرده (کانادا، بئلچیکا و بؤیوک بریتانییا کیمی) داخیل ائدیلیر. موطلق چوخلوق آزلیغین موستقیللیک و آیریلماق و «میللت-دؤولت» یاراتماق ایستدیینی گؤرهنده آزلیغی بو حقوقدان مهروم ائده بیلرمی؟ جاواب منفیدیر.
حؤکومتین سۇوئرئن حۆقوقو ایله خالقین اؤز مۆقددراتینی تیینئتمه حۆقوقو
اؽجیسس - دؤولت مۆداخیلهسی و ایدارئتمه اۆزره بئینالخالق کوْمیسسییا (۲۰۱۱).
کوْفی آننانین سۇالینا جاواب اوْلاراق: «اگر هۇمانیتار مۆداخیله اصلینده سۇوئرئنلییه قارشی قبولئدیلمز هۆجومدورسا، بیز رۇاندایا، سرئبرئنیتسایا – بۆتون قانونلاریمیزا توْخونان اینسان حۆقوقلارینین کوْبود و سیستئماتیک شکیلده پوْزولماسینا نئجه جاواب وئرمهلیییک؟». عۆمومی اینسانلیق؟"
بو سۇال هۇمانیتار مۆداخیله نوْرماسینی دؤولت سۇوئرئنلیگیندن یۆکسک حساب ائدنلر آراسیندا مؤوجود مۆباحیثهنی عۆمومیلشدیریر و عکسینه.
اؽجیسس کوْمیتهسینین مقصدی هرترفلی جاوابی الده ائتمک ایدی: "بیر دؤولتین سۇوئرئنلیگی ده سۇال آلتیندادیر. چۆنکی دؤولتین سۇوئرئنلیگینین قانونیلیگی دؤولتین اؤز خالقی قارشیسیندا مسولیتیندن آسیلیدیر؛ یئرینه یئتیریلمهدیکده مۆقاویله دؤولت و اوْنون وطنداشلاری آراسیندا اعتیبارسیزدیر و بۇنا گؤره ده حؤکومتین لئگیتیملیگی یوْخدور.
........................................
رئفئرئنجئس:
* سئجئسسیون: تهئ لئگیتیماجی اوف سئلف-دئتئرمیناتیون. بی لئئ ج. بوجههئیت.
* Review بی: ائیسوکئ سوزوکی
* تئرریتوریال اینتئگریتی آند سئلف-دئتئرمیناتیون: رولئس آند ایستانداردس-
بی سئرگئی مارکئدونوو ۲۰۱۵
* https://www.tandfonline.com/toc/cnap20/46/6?nav=tocList
* سئلف—دئتئرمیناتیون اور تئرریتوریال اینتئگریتی: تهئ اونیتئد ناتیونس این جونفوسیون
بی میجهائل م. گونتئر سئلف-دئتئرمیناتیون سووئرئیگنتی، تئرریتوریال اینتئگریتی، آند تهئ ریگهت تو سئجئسسیون
بی پاتریجیا جارلئی
*تهئ ایدئنتیتی آرگومئنت فور ناتیونال سئلف-دئتئرمین *
بی هسین-wen لئئ
* فروم پروتئجتوراتئ تو ایستاتئهوود: سئلف-دئتئرمیناتیون v. تئرریتوریال اینتئگریتی این تهئ جاسئ اوف کوسووو آند تهئ پوسیتیون اوف تهئ ائوروپئان اونیون (۲۰۰۹)
بی هئریبئرت فرانز کوئجک (آوتهور)، دانیئلا هورن (آوتهور)، فرانز لئیدئنموئهلئر (آوتهور)
* تهئ سهو'اوبیاه جونترووئرسی آند سوجیال هیستوری اوف ائارلی ایسلامیج ایران-
بی رپی پ، موتتاهئدئه
* سئجئسسیون آند ایستاتئهوود: لئسسونس فروم ایسپاین آند جاتالونیا (رووتلئدگئ رئسئارجه این اینتئرناتیونال Law) بی آنا گئمما لóپئز مارتíن (آوتهور)، ژوسé آنتونیو پئرئا اونجئتا (آوتهور)
* سئلف-دئتئرمیناتیون، اینتئرناتیونال Law آند پوست-جونفلیجت رئجونستروجتیون: آ ریگهت این آبئیانجئ (پوست-جونفلیجت Law آند ژوستیجئ)بی مانوئلا مئلاندری
Biography:
Umud Düzgün 20 iyun 1961-ci ildə Cənubi Azərbaycanın Təbriz yaxınlığındakı Ucan şəhərində anadan olub. Onun siyasətə qarışması 1978-ci il Təbrizin 18 Fevral qiyamindan əvvəl başlayıb və 1979-cu il inqilabı zamanı burada şah əleyhinə keçirilən nümayişlərin əksəriyyətində iştirak edib. İnqilabdan sonra kimliyini axtarmaq üçün Müsəlman Xalq Partiyasına (MPP) qoşularaq doğma milli fəaliyyətlə məşğul olmağa başladı. Və İran konstitusiyasının 110-cu maddəsinə əsasən Ayətullah Xomeyniyə verilən mütləq güc hakimiyyətinə qarşı MPP-nin səkkiz aylıq kampaniyasında fəal iştirak edib. Güney Azərbaycanlıların əksəriyyətinə uyğun olaraq o, rejimin konstitusiya seçkilərində səs vermədi. O, eyni zamanda Tehran Universitetində (1980-ci illər) “Azərbaycanlı tələbələr dərnəyi”nin birinci nəslinin üzvü idi.
1990-cı ildə Şimali Amerikaya köçdükdən sonra o, analitik məqalələr dərc etdirdi və birinci dəfə “Azərbaycan mərkəzli türk düşüncə sistemi” nəzəriyyəsini təqdim edir.
O, Güney Azərbaycanın türk millətinin qurtuluşu və tam müstəqilliyini əldə etməsi üçün yol xəritəsini təqdim edib. Tam müstəqilliyə nail olmaq üçün,
çüzüm yolu İran adli ölkədə təkcə faşist rejimin dəyişilməsi deyil, bəlkə bütün sistemin dağılması lazımdır.
